Yağ Asidi Kalıntıları, İklim Değişikliğinin Antik Tarım Toplumu Üzerindeki Etkisini Ortaya Koymaktadır

Lipid biyobelirteçleri, neolitik yerleşimlerdeki toplumsal değişikliklere sebep olan uzun kuraklık döneminin izlenmesine yardımcı olmaktadır.

Antik çömlek gemilerinde bulunan yiyecek kalıntıları, erken tarım topluluğunun çöküşünü tetikleyen iklim değişikliği olayının bir kaydını oluşturmaktadır. Bu tür biyobelirteçler ilk defa bir arkeolojik alanda bir paleoiklim kaydı oluşturmak için kullanılmıştır.

Yaklaşık 8200 yıl önce, yerküre sıcaklığında ani bir düşüş yaşandı. Bugünkü Türkiye’nin güneyindeki Neolitik bir kasaba olan Çatalhöyük sakinleri için bu, 160 yıl boyunca daha soğuk kışlar ve daha kurak yazlar anlamına geliyordu. Bu zorlu koşullar, çiftçilik ve gıda faaliyetlerinde, inşaat yöntemlerinde değişikliklere neden olduğundan yerleşimin çöküşüne ve terk edilmesine yol açtı.

Bugün Çatalhöyük, iyi korunmuş kalıntıları ve eserleri ile orada yaşayan insanların yaşamını anlamaya yönelik çok sayıda araştırma ekibi tarafından incelenen bir Unesco dünya mirası alanıdır. Bilim adamları, kazılmış pişirme kaplarındaki yemek artıklarında biomoleküller kullanarak iklim tarihini takip etmenin bir yolunu buldular.

Yağmur suyundaki hidrojen izotoplarının bileşimi iklime göre değişiklik gösterir. Bu su, bitkileri beslerken sırasıyla otlayan hayvan ve gıda maddelerinde iz bırakır. Bu düşünceyle, İngiltere Bristol Üniversitesi’nden Mélanie Roffet-Salque tarafından yönetilen bir ekip, Çatalhöyük’teki çömleklerdeki yağ asidi bileşiklerini analiz etti.

“Bu çalışmanın asıl konusu,  milyonlarca bitki üzerinde otlayan hayvanların dokularını işlemek için çömleklerin kullanılmasıdır. Bu yüzden harika bir yağış ortalamasına sahibiz” diyor Roffet -Salque.

Asit Testi

Palmitik ve stearik asitlerin mevcudiyeti, hayvansal yağlardan türeyen örnekleri açıklamakta iken, hayvansal yağlardaki başlıca yağ asidi olan oleik asidin nispeten düşük oranının ise malzemelerin arkeolojik yapısını doğruladığını ortaya koymuştur.

Stearik asit moleküllerindeki alifatik hidrojenin izotopik analizi, iklim olayının süresi için ayrı bir sinyal gösterdi. Bulgular, daha önce uzaktaki yerlerden okyanus, göl ve turba kayıtlarından elde edilen değişen hava koşullarının yerel olarak doğrulanmasını sağlamaktadır.

Değişen ortamların antik toplumlar üzerindeki etkisini inceleyen Yale Üniversitesi’nden Joe Manning, “Genel olarak paleoklimatolojinin biyobelirteçlere ve bunun gibi diğer iklim proksimallerine bakmanın gerçekten ilginç yollarını bulması etkileyici. Sanırım gerçekten hayal ürünü ve muhtemelen başka yerlerde de genişletilebilir” diyor.

Sahadaki kemik parçaları ve mimari kalıntılar, değişen iklime cevap olarak değişen toplumsal davranışların boyutunu ortaya koymaktadır. Çiftçilerin odak noktası, daha soğuk kışlarda sürmesi daha kolay olan sığırlardan keçilere kayarken,  kasaplık becerilerinin arttığı yönünde kanıtlar vardır. İnsanların, yiyecek kıtlığı ve kaynaklardan iyi şekilde yararlanmaları gerektiğini düşündürmektedir. Binaların düzeninin de değişmekte, daha büyük ortak konutlardan daha küçük ve daha yalıtılmış binalara taşınıldığı görülmektedir. Kriz dönemi devam ettikçe, kasabalar hızla küçülmüş ve nihayetinde terk edilmiştir.

Araştırmalar, iklimdeki küçük değişimlerin bile toplumlar üzerinde şaşırtıcı bir etkisi olabileceğini ve günümüze dair derslerin olduğunu göstermektedir. Roffet-Salque, bu yıl İngiltere’de, olağandışı kuru yazların, çiftçilerin hayvanları yönetmesine ve hasat ettiği ürünleri etkilediğine dikkat çekiyor. Bu durumun birkaç ay hatta birkaç yıl boyunca devam etmesinin etkisi çok büyük olabilir ”diye ekliyor.

İnsan toplumlarının değişmesi veya hareket etmesinin yolu hala tartışmalıdır. Ancak, büyük kuraklık gibi şeylerin önemli bir itici güç olduğu giderek daha açık bir hale geliyor ”diyor Manning. Bunun gibi çok disiplinli çalışmaların, bilim insanlarının geçmiş olayları analiz etme yetenekleri için ne anlama geldiği konusunda heyecan duyuyor.  Gelecek on yıldaki en büyük zorluk, tarihi, arkeolojik ve iklim verilerini yeni tür tarihsel hikayeleri anlatmak için nasıl birleştireceğidir ”diyor. ‘Bence bu tür işlerin başındayız.”

Kaynak : chemistryworld.com