İlaç Sanayi’de GMP

Sizlere bu ay GMP den bahsedeceğim; fakat bir ilaç çalışanı değilim. Bir gün de bir ilaç çalışanı arkadaşımız veya bizler bir ilaç çalışanı olarak GMP’yi belki dergimizde tekrar anlatırız. GMP’yi anlatmak nerden esti dediğinizi duyar gibiyim. Daha önce GMP sertifikasını almıştım, bir ilaç şirketine iş başvurusunda bulundum, iki kere görüşmeye çağırıldım ve işe alınacağımı zannediyordum. Zamandan kazanayım diye iyi haber bekleme sürecinde, ilaçla ilgili endüstri kitapları okudum. Tabi kötü haber geldi ve işe alınmadım, arkadaşım Yavuz Selim Kart da bu ay dergide ilaçla ilgili yaz, okudukların boşa gitmemiş olur dedi. GMP sertifikasını, Kimyagerlerin almaya çalıştığını düşünerek, bu ay yazımda GMP den bahsetmek istedim.

GMP (İyi Üretim Uygulamaları),  bir ürünün güvenilir bir şekilde imal edildiğini gösteren belgedir. GMP çoğalan insan ölümlerinden sonra, FDA(Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi) ve WHO(Dünya Sağlık Örgütü) tarafından belirlenen kurallardır. GMP kaliteli standartlarda üretimin yapılıp yapılmadığını güvence altına alır.  GMP insan sağlığını ilgilendiren ürünleri kapsar. Bunlar; İlaç, kozmetik, gıda ve temizlik sektörleridir. Bu sektörler, GMP kurallarına uymak zorundadırlar.

İlaç endüstrisi 1984 yılında GMP uygulamasına geçmiştir. İlaç fabrikalarında GMP İlaç da güvenilirliği artırmak ve yapılan hataları azaltmaktır. İlaç fabrikalarının GMP kurallarına uyup uymadığını kontrol eden kuruluşlar vardır. Denetleyen kuruluşlar, ülkelere göre değişir. ABD’de GMP’yi kontrol eden kuruluş FDA( Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi); Türkiye de ise Sağlık Bakanlığı tarafından kontrol edilmektedir. İhracat yapan firmaların, ayrıca uluslararası kuruluşlar tarafından da GMP’ye uyup uymadıkları kontrol edilmektedir.

İlaç imalatçısının amacı, hastaya yüksek kalitede ürün satmaktır. Hayat koruyup kurtaracak maddelerin ihmal ve dikkatsizlik affedilemez. İlaç sektöründe kalitesizlik sadece maliyet kaybı değil, güvenilirlik kaybetmek ve şirketin yok olması demektir.

İlaç da Çapraz Bulaşma ve Bulaşmanın Önlenmesi

Hammaddenin ve ürünün, başka bir madde ve ürünle bulaşması önlenmelidir. Çapraz bulaşma (kontaminasyon), bir maddeye kirlilik bulaşması demektir. İlaç Endüstrisinde mikrobik bulaşma, insan, çevre, alet, imalat işlemleri ve ambalaj malzemelerinden olmaktadır.

Çapraz bulaşma çevredeki tozlardan,  gazlardan ve spreylerden oluşmaktadır. Eğer laboratuar da partikül veren kozmetik kullanırsak, maddemiz etkilenmektedir. İmalat da çalışan personel ilacı bulaşmalardan korumak için, hem de kendisini korumak için özel elbiseler giymeli. Bu elbiseler çalışma alanından dışarı çıkmamalı ve görevli kişiler dışındakiler imalata girmemelidir. Laboratuarda kol saati ve mücevher takmak; yemek yemek, sigara içmek ve sakız çiğneme gibi işlemler üründe bulaşmaya neden olmaktadır.  İlaçta çalışan personelde sarı hastalığı mikrop yayıcı hastalık ve çalışanların açık yarası bulunmamalıdır. Tüm çalışanlar belirli zamanlarda hekim kontrolünden geçirilmelidir.

Bulaşmanın önüne geçmek için kullandığımız kaplar, aletler ve çalışılan alan temiz bırakılmalıdır. Aynı üretim alanında farklı ürün üretimine geçmeden önce temizlik yapılmalıdır. İlaçta başarının sırrı temizliktir. Kirlenmenin önüne geçebilmek için çok toksik maddeler ile çalışılırken ayrı odalarda çalışılmalıdır. Kapı ve pencerelerin kapalı tutulması ve havalandırmanın etkin olması bulaşmayı önlemektedir. Bulaşmadan kaçınmanın en iyi yolu dikkattir. Dikkatsizlik ilaç sanayide affedilmeyecek bir şeydir. Bulaşmayı önlemenin bir yolu da, kapılar, duvarlar ve havalandırmalar içerideki maddenin diğer üretim alanına gitmesini engelleyecek şekilde dizayn edilmelidir. Bulaşmadan kaçınmanın en iyi yolu önlem almaktır. Laboratuar önlüğümüzün üst cebi var diyelim, cebimiz dolu olduğunda çalışırken cep içerisindeki madde, ürün içerisine düşebilir. Üst cebimizde bir şey bulundurmamak, önlem almak demektir.

İmalat ve Kalite Kontrol de Sorumlu Müdürlük

WHO(Dünya sağlık teşkilatının) önerilerine göre ilaç imalatının sorumlusu ile kalite kontrol sorumlusu yüksek eğitim görmüş kişilerden olmalıdır. Bildiğimiz üzere Kimyagerler de bu alanlarda çalışabilmektedir. Kariyerini ilaç sektöründe geliştirmek isteyen Kimyagerler, şu alanlarda yüksek lisans yapmalılar: Farmosetik-Tıbbı Kimya, Analitik Kimya ve Biyokimya dalları ilaç sanayi için gerekli olan kimya eğitim dallarıdır.

Kalite Kontrol ve İmalatta sorumlu müdürlük yapanlar, buradaki görevlerinden başka departmanlar da çalışmamalılar ve başka bir iş yapmamalılar. Kalite kontrol sorumluluğu ile imalat sorumluluğu aynı kişide olamaz. Kalite kontrol sorumlusu ve imalat sorumlusu mesai saatlerinde üretim yerinde bulunmak zorundadırlar. Görevde bulunmadıkları zaman kendileri ile aynı şartları taşıyan birini geçici olarak görevlendirirler.

İlaç Fabrikalarında Hammaddeler

Hammaddeler direk imalatçıdan alınmalı, eğer bu mümkün değilse tanınan ve güvenilir olan bir toptancıdan alınmalıdır. Hammaddelerin kabul yeri, numune alma yeri, depolama ve dağıtım yeri ayrı yerlerde olmalıdır. Dağıtım yerlerindeki terazi ve basküller sık sık ayarlanıp, temizlenmelidir. Dağıtım tek kullanımlık kaplarla yapılmalıdır. Burada çalışan personel hijyen kurallarına uymalıdır. Red edilenler, muayene edilenler ve muayene edilmeyi bekleyenler ayrı yerlerde olmalıdır. Kabul edilen hammaddelere yeşil, red edilenlere sarı renkte etiket yapıştırılmalıdır.

Hammaddeler her teslimattan sonra Kalite Kontrol Laboratuarına gönderilip, gerekli kontroller yapılmalıdır. Hammaddelerde kullanılan kapların içeriği tanımlanmalıdır. Kalite Kontrol Laboratuarı tarafından kullanımı onaylanmış ve raf ömrünü doldurmamış ham maddeler kullanıma hazırdır.

İlaç Fabrikalarında Ambalajlama İşlemleri

İlaç ambalaj maddesinden ilaçlara kirlilik bulaşacağından, ilaç ambalaj malzemelerinin satın alınması, işlem görmesi ve kontrol edilmesinde hammaddelere gösterilen önem gösterilmelidir. Ambalaj malzemeleri, yetkili kişilerin giremediği yerlerde ve uygun güvenlik önlemleri ile saklanmalıdır.

Günü geçmiş kullanılmayan ambalaj malzemeleri imha edilmeli ve imha işlemi kaydedilmelidir. Ambalajlama işleminde bulaşmaya ve yanlış ilacı başka bir ambalaj kutusu ile ambalajlamamaya dikkat gösterilmeli. Bu dikkatsizliğin bedeli, bir insanın hayatı olabilir. Farklı ürünler, ayrı yerlerde ambalajlanmalıdır. Ambalajlama işlemi başlamadan önce kullanılacak cihaz ve ekipmanların, daha önceki kullanımdan kalan kalıntılardan temizlendiği kesin olarak belirlenmelidir.

İlaçta fazla aktif madde kullanımı, hastada yan etki oluşturur. Belirtilen miktarda aktif madde kullanılsa bile, hatalı tablet basıldığında, tablet içerisinde gerekenden fazla miktarda ilaç bulunması, hastada yan etki oluşturacaktır.

Ambalajlama işleminden sonra etiketleme işlemi yapılmalı, ilacın son kullanma tarihinin doğru yazılıp yazılmadığı ve baskı hatasının olup olmadığı kontrol edilmelidir. Hatalı etiketleme, müşteriye yanlış ilacın ulaşması demektir. Üretimde bir noktada yapılan yanlış etiketleme, tüm operasyonun imhası demektir. Etiket sayıcı cihazların, doğru çalıştığından emin olunmalıdır. Ambalaj malzemesi üzerindeki baskının silinmemesi de ambalajlama işleminde önemlidir.

Kaynaklar

1. MEGEB, Kimya Teknolojisi, İyi Üretim Uygulamaları(GMP), Ankara, 2008
2. İlaç Sanayide Milli ve Milletlerarası Kanunlar, Anlaşmalar Yönetmelikler Yönünden, İyi İmalat(GMP) ve Kontrol (GLP) Uygulama Kuralları, Prof. Dr. Gen. (E) Enver İzgü, Prof. Dr. Gen. (E) Enver İzgü, Farmosetik Teknoloji Öğretim Üyesi, Ankara, 1988
3. Genel Endüstriyel, Farmosetik Teknoloji-II ve İlaç Sanayide Organizasyon, Uluslar arası İyi İmalat(GMP)-Kontrol(GLP) Koşulları, Fabrika ve Çalışma güvenliği, Prof. Dr. Gen. (E) Enver İzgü, Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Dekanı, Farmosetik Teknoloji Ana Dalı Bilim Başkanı, Ankara, 1983
4. Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi, Farmosetik Teknoloji Anabilimdalı, Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Yayınları Yayın No:95, Farmosetik Teknoloji, Deneysel Uygulamalar Kitabı
5. TSC Yönetim Sistemleri Eğitim Akademisi
6. C Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İlaç Numunelerinde Amilorid Hidroklorid ve Hidroklorotiyazid Kemometrik Yöntemlerle Tayinleri, İkbal Demet Ünlü, Danışman: Prof. Dr. Ahmet Hakan Aktaş, Yüksek Lisans Tezi, Kimya Anabilim Dalı, Isparta, 2012

Yazar : Ayşe EMİR

Üniversite : Gaziosmanpaşa Üniversitesi

Bölüm : Kimyager

Dergi : Sayı 2– Sayfa 56