John Mercer
1800’lerin ortaları ile sonu arasında tekstil endüstrisinde önemli ilerlemeler kaydedildi. Uçan mekik, pamuk eğirme makinesi, su ile çalışan eğirici ve mekanik tezgâh gibi icatlar Endüstri Devrimi’nin ilerlemesi için büyük ölçüde yardımcı oldu. Ancak,bu icatların hiç biri malzemelerin işlenmesine yönelik yeni materyallerin ve yöntemlerin geliştirilmesi kadar ses getiremedi. Endüstride yeni materyal ve yöntem geliştirmedeki en önemli katkısı olanlardan biri,tekstil kimyasının babası John Mercer’di.
John Mercer, 21 Şubat 1791 yılında İngiltere-Lancashire’da Blackburn kasabası yakınlarında olan Great Herwood’da doğdu. Babası küçük bir işletme olan iplik fabrikası sahibiydi fakat ekonomik sıkıntılar nedeniyle köyüne döndü. 1799’da mahsüllerinin iyi yetişmemesi sonucu ailesi yoksul kaldı. Babasının ölümü bu durumdan sadece bir kaç ay sonra oldu.Dokuz yaşındayken kısa bir süre sonra tekstil endüstrisinin merkezi haline gelecek olan Lancashire’da işe girerek annesine ve ailesine destek olmak için bobin sarıcı ve sonrasında da dokumacı olarak çalıştı. On yaşındayken ön baskı işindeki bir işçi ona okuma, yazma ve aritmetik öğretti. Ayrıca müziğe olan ilgisi nedeniyle çeşitli enstrümanlar çalmayı öğrendi.
Mercer, renklere ve kumaş boyamaya ilgi duymaya başladı. 16 yaşındayken kumaş boyama işlerine girdi ve evinde küçük bir boya laboratuvarı kurdu.Satın alabileceği kadar çok boya ve malzeme alarak laboratuvarında yeni karışımlar ve renkler denedi. Beş yıl boyunca boya imalatında çalıştıktan sonra boyahane açmak için bir yatırımcı ile ortak oldu. Mercer’in işleri küçük olmasına rağmen oldukça başarılıydı. Yakındaki Oakenshaw’da Fort Kardeşler’e ait bir matbaada çırak olarak çalışması için Mercer’e teklif geldi. Mercer’in matbaada geçirdiği zaman ne kadar karlı olsa da boşa geçti ancak çok kibirli bir usta ile çalışmasından dolayı iyi tecrübeler kazandı ve bir yıl sonra çıraklıktan kurtuldu.
Mercer, bir kez daha bir boyacı haline gelmeden önce birkaç yıl basit bir dokumacı olarak çalıştı. Mesleğe dönüşü kimyaya olan ilgisinden kaynaklanıyordu. 1814’de dikkatini James Parkinson’un ‘Kimyasal Cep Kitabı’ adlı eserine verdi. James Parkinson Merceri’in yeni bir dünya ile tanışmasına neden oldu. Bu kitabın önemi , pamuklu kumaş üzerine antimon turuncu sülfür takma yöntemini içeriyor olmasıydı.Bu yöntem ,kumaş baskısı için uygulaması iyi olan turuncu bir boyandan bahsediyordu. Evindeki laboratuvarında bir takım kimyasallarla denemeler yaparak sonunda yeni boyalı turuncu bir boya üretti; bu, önceki boyaların aksine, kostik baskı için idealdi. 1818 yılında Fort Kardeşler ile tekrar çalışan Mercer haftada 30 şilin almaya başladı.Mercer bir kimyager olarak sarı,turuncu ve indigo rengi üretmeyi başardı.
1823 yılında İngiltere’de D. Koechlin tarafından Fransa’da keşfedilen pamuklu kumaşlar için büyük önem taşıyan kurşun kromatın sarı bir boya üretimindeki uygulama yöntemini keşfetti ve tanıttı. Ayrıca bronz boyalar olarak önemi olan bazı manganez bileşiklerinin kullanımını keşfetti, indigo baskı yöntemlerini büyük ölçüde geliştirdi ve diğer birçok küçük buluşu yaptı. 1825 yılında bir ortağı oldu. Mercer teorik kimyaya yoğun ilgi gösterdi ve bu ilgi Dr. Lyon Playfair’in etkisi ile büyük ölçüde teşvik edildi ve güçlendi. 1841’de iki erkek arkadaş haline geldiler, Playfair daha sonra Messrs Thompson’ın Clitheroe’daki eserlerinde kimyagerlerden biri oldu. 1847’de Mercer,Kimya Topluluğu’na katıldı. Playfair ve birkaç bilimsel arkadaşı haftada bir Whalley’de bilimsel konuları görüşmek üzere bir araya geldiler. Ortaklık 1848 yılında bozuldu ve elli yedi yaşındayken, Mercer nihayetinde ertelenen araştırmalarını yürütebilmek için hem zamana hem de mali kaynağa sahip oldu.
İlk deneyi onun en önemli dönüşü oldu. Yıllarca sodanın, asitlerin ve klorürlerin pamuklu kumaş üzerindeki etkisini merak etmişti.Tekstil ürünleri, bu kostik kimyasallarla muamele edildiğinde, malzeme daha kalınlaşacak ve daha kısa olacaktı. Bu durum pamuğu daha güçlü, büzülmeye dirençli ve daha kolay boyanabilir hale getirmişti. Mercer’in bu kimyasallarla muamelesi ürüne tekstil üreticileri tarafından çok değer verilen parlaklığı katmış oldu. Prosesin aşamaları bir üretici firma ile paylaşıldı ve başarılı bir şekilde uygulandı. Mercer, bu hizmetlerinden dolayı ödül aldı. Böylece Mercer bu kimyasal prosese Merserizasyon ismini verdi ve 1850 yılında patentini aldı. 1851’de o yıl Londra’da düzenlenen ve dolayısıyla sıradan ayrımlardan dışlanan Uluslararası Sergi’nin jüri üyelerinden biri olan Mercer, mercerizasyonu keşfettiği için bir konsey madalyası aldı.
1858’de Leeds’teki İngiliz Birliği’nde, demir pertuz (perasitin bir tuzu) üzerindeki ışığın azaltılması eylemi ile ilgili bir bildiri yayınladı. Bu foto-kimyasal eylemin keşfi birçok teknik uygulamaya neden olmuştur; Mercer, güneş ışığının şiddetini kaydetmek için onu kullanmayı teklif etti ve Ürdün o zamandan bu öneriyi meteorolojik gözlemevlerinde halihazırda kullanılan bir araçta gerçekleştirdi. 1861 yılında Lancaster ilçesinde barış komisyonu görevine getirildi, ancak kendisi bir sulh hakimi için çok merhametliydi. 1862’de ikinci uluslararası sergide jüri olarak görev yaptı.
14 Nisan 1814’te Mary Wohlstenholme ile evlenen Mercer, Kraliyet Cemiyeti üyesiydi. 30 Kasım 1866’da soğuk su deposuna düşerek geçirdiği uzun süreli bir hastalıktan dolayı öldü.
Mercer’e Ait Önemli Buluşlar
*Indigo deşarjı için potasyum ferrisiyanür ve potas kullanımı
*Gübreleme proseslerinde fosfatlar için arsenitlerin kullanımı
*Baskıdan önce yünlü kumaşların zayıf bir oksitleyici ile işlenmesi
*Kuru sodyum stannat ve stannit imalatı
*Türkiye-kırmızı proses için sülfatlanmış yağ üretimi
*Amonyaklı bakır solüsyonlarında selülozun çözünürlüğünün keşfi
Merserizasyon
Pamuklu mamulün (iplik veya kumaş) kuvvetli bazik çözeltiyle muamele edilmesi sırasında pamuk lifi fiziksel olarak şişer. Bu şişme nedeniyle yüzey düzgünlüğü arttığı için lif daha parlak görünür. Gergin ortamda kuvvetli bazik çözeltiyle karşılaşan selüloz molekülleri arasında daha düzgün bir yapılanma oluşur. Meydana gelen bu yeni yapılanma mukavemetin artmasına ayrıca boya alma kabiliyetinin yükselmesine sebep olur. Gergin ortamda ve 15-18 °C’de yapılan bu işleme ”merserizasyon” denir. Yüksek sıcaklıklarda (80 °C) serbest hâlde daha seyreltik sodyum hidroksit ile (3-5 g/l) yapılan işlem sonucu boya alma kabiliyeti yükselir. Bu işleme de kostikleme denir. Merserizasyon parlaklığın, mukavemetin ve boya alma kabiliyetinin artması için yapılır. Merserizasyon, terbiye dairelerinde ön terbiyenin her aşamasında yapılabildiği gibi boyalı mamule de yapılabilir.
