Sir Derek Harold Richard Barton
Sir Derek Harold Richard Barton, organik bileşiklerin üç boyutlu biçimini belirlemek için attığı zemin için Nobel Kimya Ödülü alan bir İngiliz kimyagerdi. Ödülü Odd Hassel adlı bir Norveçli kimyagerle paylaştı. Barton, izometrelerin reaksiyon hızlarının uzaydaki fonksiyonel grupların yönelimlerinden etkilendiğini öne sürdüğü 1950’de ‘konformasyonel analiz’ veya ‘molekülün geometrileri ve onun birleşik enerjileri’ çalışılırken bir atılım yaptı. Barton, 1940-1970 döneminde organik kimya alanında bir devrim getiren hareketin kalbindeki parlak kimyagerlerden biriydi. Kendisini bir kimya alanındaki herhangi bir uzmanlaşma ile sınırlamadı, ancak konunun diğer alanlarına da taşındı. Diğer kimyagerlerin çalışmalarından genel sonuçları çıkarabilme ve farklı kimya alanlarının sınırlarını aşma becerisine sahipti. O zamana kadar tamamlanmamış kalan akıl yürütme yöntemlerini önermek için tümdengelim mantığı yerine sezgilerini kullanmaya olan güveni vardı. Doymuş hidrokarbonların oksidasyonu ve oksidarallerin davranışları üzerine araştırma yaptı. Tedavisinde gerekli olan ‘aldosteron’ hormonu sentezlemek için daha kolay bir yol geliştirdi.
Çocukluk-Eğitim
Derek Harold Richard Barton, 8 Eylül 1918’de marangoz William Thomas ve Maude Henrietta Barton oğlu olarak Birleşik Krallık da dünyaya geldi. 1926’dan 1929’a kadar ‘Gravesend Dilbilgisi Okulu’ nda, 1929’dan 1932’ye ‘King School, Rochester’ ve 1932’den 1935’e kadar ‘Tonbridge School, Kent’ de okudu. Kendisini kimya okumaya hazırlamak için İngiltere’de Gillingham’da ki yerel ‘Gillingham Teknik Lisesine’ bir yıl için kayıt yaptırdı. Daha sonra 1938 yılında Barton Londra’da İmparatorluk Bilim ve Teknoloji Koleji’ne girdi ve burada doğal ürünlerin kimyasına ilgi duydu ve 1940 yılında kimya lisansından mezun oldu. 1940 -1942 yıllarında sırasıyla Imperial College ‘den lisans ve doktora derecelerini kazandı. Doktorasını 1942’de, 1939’da Germay’dan kaçan bir endüstri kimyacı Martin Mugdan’ın gözetiminde kazandı.
Kariyer
Derek Barton’un doktorasını tamamladıktan sonra İkinci Dünya Savaşı’nda savaşmak için silahlı kuvvetlere katılması istendi. Fakat zayıf bir kalpten ötürü düzenli askerlik hizmeti için uygun olmadığı bildirildiğinde, bunun yerine askeri istihbarata katıldı. Askeri istihbarattaki görev süresince iyot spreyiyle tespit edilemeyen görünmez bir mürekkep geliştirilmesinde iki yıl geçti.
1944-1945 yılları arasında büyük fosfor üreticisi olan Messrs Albright ve Wilson’un, ‘Imperial Chemical Industries’ şirketine katıldı ve 1947 yılına kadar ‘organofosfor kimyası’ üzerinde çalıştı.
1945’te İmparatorluk Koleji Kimya Bölümü’nde asistan öğretim üyeliği yaptı ve 1946-1949 arasında ise araştırma görevlisi oldu. Üniversite ona organik kimya alanında bir pozisyon teklif etmemiş olmasına rağmen, seçtiği organik kimya alanında araştırma yaparken dört yıl fizikokimya ve inorganik kimya dersi verdi. Kimyanın bu alanlarının hepsinde zaman geçirilmesi, birbiriyle ilişkili disiplinlerin değerini daha iyi takdir etmesine yardımcı oldu.
1947’de Londra’daki İmparatorluk Koleji’ne geri döndü ve kendisini steroid kimyasına adadı. Steroid kimyası üzerine çalışmaları, Harvard Üniversitesi’nde kimya bölümünün başında olan Louis Fieser’in dikkatini çekti ve ona bir yıllık geçici araştırmacı teklifi sundu. Harvard’da kaldığı süre boyunca ‘konformasyonel analiz’ teorisini geliştirdi. Barton’un dört sayfalı “Steroid Enerjinin Konformasyonu” (1950), bilim camiasının, özellikle de organik kimyagerlerin dikkatini çekti ve steroid yapısı ve sentezi alanında önemli deneysel çalışmalar için teorik bir temel sağlama biçiminde görüldü. Barton’un çalışmaları, 20. yüzyılın ilk yarısında ortaya çıkarılan steroidlerin kimyasal ve biyolojik davranışları ile ilgili çeşitli bulguların çoğunu birleştirdi ve 1969’da Barton ‘Konfarmasyon Kavramının Gelişmelerine Katkıları (Konformasyonel Analiz) ve Kimyadaki Uygulamaları’ ile Nobel Ödülü’nün sahibi oldu.
1950’de İngiltere’ye geri döndü ve bir üniversite kimyası doçenti ile eşdeğer bir okur olarak ‘Londra Üniversitesi’ altında ‘Birkbeck Koleji’ne girdi ve 1953’te profesör oldu. 1955 yılına kadar bu görevi sürdürdü. Orada organik kimya dersi verdi ve araştırmalarını steroidlerin yapısı ve sentezi üzerine yürüttü.
1950’de, Experientia’da “Steroid Çekirdeğin Konformasyonu” başlıklı kısa bir makalede Prof. Barton, genel olarak organik moleküllerin ve steroid moleküllerin tercih edilen bir konformasyona sahip olabileceğini gösterdi. Tercih edilen bir konformasyon seçildikten sonra, bir molekülün kimyasal ve fiziksel özelliklerinin tercih edilen konformasyon açısından yorumlanabileceği gösterildi. Steroidler gibi sabit halkalar içeren moleküllerde, konfigürasyon ve konformasyon arasında basit bir ilişki ortaya çıktı; böylece, bir reaksiyonun ürünleri için muhtemel konformasyonlar analiz edildikten sonra konfigürasyonların öngörülebileceği şekildeydi. Böylece “konformasyonel analiz” başlamış oldu. Barton daha sonra bu yöntemi kullanarak birçok doğal ürün molekülünün geometrisini belirledi. Konformasyonel analiz, konfigürasyonun aydınlatılmasında, organik sentezin planlanmasında ve reaksiyon mekanizmalarının analizinde yararlıdır. Enzimatik süreçlerin tam olarak anlaşılmasının temelini oluşturacaktır.
1955-1957 yılları arasında Glasgow Üniversitesi’nde ‘Regius Kimya Profesörü’ olarak kısa bir süre hizmet ettikten sonra Barton İmparatorluk Koleji’ne geri döndü ve burada 20 yıl kaldı. Imperial College’da, problem çözmeye ayrılmış seminerler ve bir eğitim sistemi de dahil olmak üzere, derslerini tamamlamak için birçok pedagojik yenilikler sundu. Barton, eserinin estetiğinden ve aynı zamanda kendi entelektüel merakından yararlandı. Sorunların belirlenmesi ve çözülmesi özel mutluluk kaynağıydı; özellikle zor problemler ve zarif, verimli çözümler bu görevi daha keyifli hale getirdi. Barton, vücuttaki elektrolit dengesini kontrol eden bir steroid hormonu olan aldosteronun sentezi üzerine yaptığı çalışmalarda olduğu gibi, bütün bu idealleri bir projede birleşti. 1958’de Barton, Cambridge, Massachusetts’deki Tıp ve Kimya Araştırma Enstitüsünde Schering Corporation ile aldosteron üzerinde çalıştı. Şimdiye kadar az miktarda ‘aldosteron asetat’ üretmek için yardımcı olan ‘Barton reaksiyonu’ olarak bilinen bir yöntem geliştirdi. Proje büyük bir başarıydı ve Barton önümüzdeki 40 yıl boyunca Schering ile bir danışmanlık ilişkisi sürdürdü. Bu başarı, Ciba ilaç firmasına Basel, İsviçre’deki ‘Woodward Araştırma Enstitüsünü’ kurmalarını sağladı.
1960’ların başında Barton, Kate’den boşandıktan sonra depresyondaydı ve Fransızca öğrenmek için South Kensington’daki ‘Institut Francais’ programına katıldı. Burada 1969’da evlendiği öğretmen Christiane Cognet’le tanıştı.
1969 yılında ‘Bilim İlerlemesi için İngiliz Birliği’ başkanı ve ‘Uluslararası Uygulamalı Fizik Birliği’ başkanı oldu.
1970 yılında Londra’nın Imperial College tarafından “Hoffman Organik Kimya Profesörü” olarak atandı ve 1978 yılına kadar görevde kaldı. Imperial College’den emekli olduktan sonra 1978-1986 yılları arasında Fransa’nın Gif-sur-Yvette şehrinde bulunan Organik Kimya Ulusal Bilimsel Araştırma Enstitüsü’nde ‘Doğal Maddelerin Kimyası Enstitü’ müdürü olarak görev yaptı.
Barton, Fransa ve Amerika’daki geçirdiği yıllarda enerjisinin çoğunu, serbest radikaller yoluyla yeni sentetik yöntemlerin geliştirilmesine adadı.
Barton’un bilimsel çalışmaları, radikallerin ve fotokimyanın kimyasındaki araştırma gündemini başarıyla genişletti. Araştırdığı kimyanın her alanında önemli ve kalıcı katkılar sağladı.
Daha sonra bu araştırmayı bir kimyager olarak gerçek misyonu olarak gördü. Barton, 1986 yılında Amerika Birleşik Devletleri’ndeki ‘Texas A & M University’ de ‘Değerli Kimya Profesörü’ olarak katıldı ve 1995 yılına kadar görevde kaldı.
1995-1998 yılları arasında ‘Texas A & M University’de’ Kimya Buluşu Dow Profesör Profesörü ‘olarak görev yaptı.
Barton, çoğunlukla konformasyonel analiz üzerine yaptığı çalışması Nobel Ödülü kazandığını hatırlanmakla birlikte, organik kimyanın sanat ve bilimine önemli katkılarda bulunmuştur. Bilim adamı olan Barton düzenli olarak seyahat etti, pek çok konferans vermeyi kabul etti ve çoğu kez bir endüstriyel danışman olarak çalıştı. O, bilginin paylaşımına ve kişinin fikirlerini eleştirel incelemeye getirmenin önemine inatla inandı. Derek Barton, 1979’da yayınlanan ‘Kapsamlı Organik Kimya’ adlı kitabı için W. D. Ollis’le iş birliği yaptı.
Gap Jumping’in Bazı Anıları adlı kitabı 1991’de yayınlandı.
‘Serbest Radikal Kimyasının Yarım Yüzyılı’ adlı kitabı 1993 yılında yayınlanmışken, ‘Nedeni ve Hayal Etme: Organik Kimyada Araştırma Yansımaları’ 1996 yılında yayınlanmıştır.
Ödüller ve Başarılar
Derek Barton 1951’de ‘Royal Society of Chemistry’den’ Corday-Morgan Madalyası ‘aldı ve 1954’te’ Royal Society ‘üyesi ve 1956’da’ Royal Society of Edinburg ‘üyesi oldu.
1956 yılında Fritzsche Ödülü’nü, 1960 yılında ‘American Chemical Society’ den ‘Roger Adams Madalyası’ ve 1961 yılında ‘Davy Madalyası’nı aldı.
1967’de ‘Alman Bilimler Akademisi Leopoldina’nın’ Yabancı Üye ‘seçildi.
1969’da Kimya’da Nobel Ödülü aldı.
1972’de ‘RSC Longstaff Ödülü’ ve ‘Royal Medal’ ödülüne layık görüldü.
1972’de ‘İngiliz İmparatorluğu Şövalyesi’ ve ‘Legion d’Honneur’ üyesi olarak görev yapmıştır. 1985 yılında lejyonun subayı olmuştur.
1980’de ‘Copley Madalyası’ ve 1995’te ‘Priestley Madalyası’ aldı.
‘Amerikan Sanat ve Bilim Akademisi’ ve ‘Amerikan Kimya Derneği’ nin ‘Yabancı Üyesi’ seçildi.
Birkaç Amerikan üniversitesinde farklı zamanlarda fahri bir ders niteliği taşıdı.
Ölüm
Derek Barton, 16 Mart 1998’de Teksas, College Station’da kalp krizinden öldü.
