Alexander Mikhaylovich Butlerov
Alexander Mikhaylovich Butlerov (Александр Михайлович Бутлеров; 15 Eylül 1828 – 17 Ağustos 1886), kimyasal yapı teorisinin başlıca yaratıcılarından biri olan (1857-1861) bir Rus kimyageriydi. İlk önce yapısal formüllere çift bağlar ekledi. Formaldehidin keşfedicisi (1859), hekzaminin keşfedicisi(1859) ve formoz reaksiyonun keşfedicisidir (1861).
Butlerov’un babası Mikhail Vasilievich Butlerov, emekli bir teğmen ve annesi Sofia Mikhailovna, Butlerovka köylüsüdür. İlköğrenimini özel yatılı okulda tamamlayan Butlerovka, daha sonra Kazan’daki bir Gymnasium’a katıldı ve Kazan Üniversitesi’nde 1844’den 1849’a kadar okudu.
Üniversiteden mezun olduktan hemen sonra, Butlerov orada ilk önce (1849-1850) yarı zamanlı olarak kimya öğretmeye başladı ardından Carl Claus’un resmi asistanı olarak Claus’un Dorpat Üniversitesi’ne geçiş yaptı. 1852’den itibaren üniversitedeki tüm kimya derslerini verdi. 1860-1863 yılları arasında iki kez üniversite rektörü oldu. 1868’den 1885’e kadar Butlerov, St. Petersburg Üniversitesi’nde kimya profesörüdür. Otuz beş yıl hizmet verdikten sonra 1885 yılında emekliye ayrıldı ancak üniversitede özel ders kursları vermeye devam etti.
1852 yılında yazar S.T. Aksakov’un yeğeni Nadezhda Mikhailovna Glumilina ile evlendi.
1870’de Butlerov, St. Petersburg Bilimler Akademisinin bilimsel asistanı seçildi. Ertesi yıl yardımcı üye oldu ve 1874’de tam üye oldu. 1857’den itibaren Kimyasal Toplum Derneği ve 1869 yılındaki Rus Kimya Topluluğu üyeliği yaptı. 1878’den 1882’ye kadar kimya ve fizik topluluğunun birleşmesiyle 1878’de kurulan Rus Fizik ve Kimya Topluluğu kimya bölümünün başkanlığını yaptı. Butlerov ayrıca 1876 Londra Kimya Topluluğu, 1876 Amerikan Kimya Topluluğu, 1843 yılında Çek Kimya Topluluğu (1880), Alman Kimya Topluluğu (1881), Rus Fizik ve Kimya Topluluğu (2004),Rus Teknik Topluluğu (1885) onursal üyesi olarak kabul gördü.
Butlerov hala yatılı okurken kimya ile ilgilenmeye başladı. Bağımsız olarak denedi ve bir zamanlar yatılı okul mutfağında bir patlama ardından bir ceza hücresine yerleştirildi ve bu hücreden göğsüne bağlanmış “Büyük Kimyager” yazılı bir tahta ile yemeğe çıkarıldı. Bu ironik yazıt kehanetliydi. Kazan Üniversitesi’nde Butlerov, N.N. Zinin’in yanı sıra rutenyum keşfedicisi Claus’un yanında kimya eğitimi aldı. Zinin’in etkisi altında Butlerov kendini kimyaya adama kararı aldı. Evinde bir laboratuvar kurdu, burada isatin, alloxazine ve diğer organik bileşikleri hazırladı. Ancak Zinin St.Petersburg’a gitmesinden sonra Butlerov enerjilerini entomolojisindeki ilgi alanlarından birine ayırdı. Dnevnie babochki Volgo-Uralskoy fauny (“Volga-Ural Faunasının Günışığı Kelebekler”) olarak doğa bilimlerinin adayı olarak aldığı tezi yayınlandı. Kazan çevresinde yaptığı geziler sırasında ve Bolga Nehri’nin doğu kıyısında ve Hazar Denizi yakınında 1846 ilkbaharında ve yazında bozkırlara yapılan bir gezi sırasında tezin materyalini topladı.
1851’in başlarında Butlerov, “Ob okisleny organicheskikh soedineny” (“Organik Bileşiklerin Oksidasyonu Üzerine”) yüksek lisans tezini savundu. Genel olarak, bu çalışma tarihi bir anketti. Birkaç orijinal düşünceyi içeriyor olsa da, izomerizmin moleküler yapıya dayandığını ve kimyasal özellikteki değişikliklerin yapısal değişikliklerden söz etmeye değeceğini söylediği belirtildi. Butlerov, yüksek lisans tezi ile osmik asidin organik oksitler üzerindeki oksitleyici etkisine ilişkin ilk deneysel çalışmasını yaptı. 1854’te Moskova Üniversitesi’nde savunduğu doktora tezi, “Ob efirnykh maslakh” (“On Essential Oils”), aynı zamanda tarihi bir anketti. Bunların her ikisi de el yazması formunda kaldı ve 1953 yılına kadar Sochinenia’nın I. cildi olarak (“Eserler”) yayınlanmadı.
Butlerov’un öğretme yeteneği, hem öğrencileri hem de meslektaşları tarafından büyük ilgi gördü, ancak başlangıçta yalnızca ders anlatımı yaptı. Laboratuvardaki çalışmaları öğrencilerinden istedi ve kendisi de belli aralıklarla çalıştı. 1857 yılına kadar Butlerov seralarda ve tarlalarda kurulan deneylere daha fazla zaman ayırdı. Bu araştırmada, birçoğu, içinde bulunduğu aktif Kazan Ekonomik Topluluğunun Zapiski’sinde (“Notlar”) yayınlanan çok sayıda makale ve bildirge yer aldığını bildirdi. Bu dönemde bir sabun fabrikası kurmak ve fosfor eşleşmeleri geliştirmek için başarısız girişimlerde bulundu.
1850’lerin başında Butlerov eski kuramsal görüşlere (Claus’un yanı sıra, radikal teorinin bir versiyonunun yazarı olan C. Löwig’in bir ders kitabından kimyaya geçişe bağlı kaldı. Ancak 1854’te Zinin’in tavsiyesi üzerine Laurent ve Gerhardt’ın çalışmalarıyla tanıştı ve onların tutkulu destekçilerinden biri haline geldi. Bununla birlikte, eserindeki ve düşüncelerindeki en büyük değişiklikler, 1857-1858 yılları arasındaki yurtdışı gezisinden kaynaklanıyordu. Seyahatleri sırasında Butlerov, Kekulé ve Erlenmeyer gibi seçkin genç kimyagerlerle bir araya gelerek Paris’te yarım yıl geçirdikten sonra, henüz kurulmuş olan Paris Chemical Society toplantılarına katıldı ve Wurtz laboratuvarında iki ay boyunca çalıştı.
Öte yandan Butlerov dimer etilen elde etmek yerine dihidroksimetilen, CH2 (OH) 2 ya da serbest metilen radikalini elde etmeyi başaramadı. Bununla birlikte, bu olumsuz sonuçların her ikisi de gelecekteki genellemeler için materyal olarak kullanılmıştır. Bu araştırmalar, Butlerov’un eserinin nitelik özelliklerini, yan ürünlerini ihmal etmeden bir reaksiyonu tam olarak inceleme çabasını gösterdi. Genellikle katılan maddelerin çok az miktarı ile tamamlanmış ve deney konusundaki becerisini mükemmelleştirmiştir.
Metilen dizisi üzerine yapılan çalışmalar, Butlerov’un kimyasal yapı teorisinin temel fikirlerini söylediği ve deneysel araştırmalarını yeni teorisinin doğruluğuna ve desteğine yönlendirdiği 1861’de sona erdi. Sürekli araştırma ve teorik kimyanın yetersizlik halinin tanınması yoluyla kimyasal yapı teorisine geldi. Gerhardt’a benzer bir teori geliştirdi, bunu baskıda savundu ve yurtdışından dönerek bunu organik kimyada bir dersin temeli olarak kullanması sonucu Gerhardt’ın ötesine geçmesi gerektiğini açıkça anladı.
Butlerov, Dumas’ın karbonlu tip teorisini geliştirmeye çalıştı ancak bütün geleneksel bakış açısı, metilen serisi üzerindeki çalışmalarının sonuçlarını anlatmada karşılaştığı ilave reaksiyonların açıklaması için tatmin edici olmadığını kanıtladı. Araştırmalarını tamamlarken, Markovnikov’a göre 1860’ların başlarında yaptığı derslerde anlatmaya başladığı kimyasal yapı teorisine geldi.
1850’lerin sonunda ve 1860’ların başında, kimyanın teorik yönü ampirik verilerinin ve bilgisinin toplamına karşılık gelmiyordu. Kekulé, Wurtz ve diğer kimyagerlerin çoğunluğu, Gerhardt’ın teorik kuramının daha da geliştirilmesi olan poliatomik radikaller teorisine bağlıydılar. Kolbe ve okulları benzersiz karbonlu teori geliştirdiler ve Berthelot “formasyon denklemleri” ni kullandı. Birkaç kimyager, örneğin Kekulé (1861’de), rasyonel formülleri reddetmek için umutsuzluğa düştü ve bir ya da daha fazla teorik gösterime dayandı ve ampirik formüllere döndü. Tam da bu noktada Butlerov’in kimyasal bölümündeki “O khimicheskom stroeny veshchestv” (“Kimyasal Maddelerin Yapısı Üzerine”) makalesini Speyer’deki Alman Tabipler ve Doktorlar Kongresi’nde (Eylül 1861) okudular. Butlerov, bu makalede (Sochinenia, I, 561) kimyasal yapı kavramını tanımlamıştır: “Her kimyasal atomun belirli ve sınırlı miktarda kimyasal kuvvetle karakterize edildiği ve buna bağlı olarak bir maddenin oluşumuna katıldığı varsayılmaktadır. Bu kimyasal bağ ya da atomların karşılıklı birleşmesi için bu kapasite olarak karmaşık bir madde kimyasal yapısı “diyebilirim.
Kimyasal yapı teorisi, Butlerov’un takipçileri tarafından devam ettirilen ve sentetik kauçuk üretimi için endüstriyel tekniğin keşfedilmesiyle sonuçlanan polimerizasyon üzerine kapsamlı çalışmalara başlamasına izin verir. Butlerov’un çok sayıda sentezi – etilen, diizobütilen, üçüncül alkoller ve benzerlerinden etanol – endüstrilerde üretilmeye başlar.
Butlerov’un profesörlüğü 35 yıl sürdü bunlar; Kazan Üniversitesi, Moskova Üniversitesi ve Yüksek Kadın Kursları (Butlerov, bahsedilen kursların kurucuları arasındadır) üç yüksek öğretim kurumunu kapsamaktadır. Birçok tanınmış bilim adamına öğretti.
Alexander Mikhailovich Butlerov, 17 Ağustos 1886’da Kazan yakınlarındaki Butlerovka köyünde öldü.
