Fakir Ülkeler Koronavirüs Felaketini Önlemek için Nasıl Çırpınıyor

Epidemiyolog Chikwe Ihekweazu, Çin kentini yeni koronavirüs ile olan savaşına dair gözlemleri Şubat ayında Wuhan’ın boş sokaklarına kadar sürdü. “İnanılmazdı. Bu büyük şehir boş görünüyordu, ama her pencerenin arkasında ki ailelerde yiyecek, ilaç, hayatta kalmak için ihtiyaç duydukları her şey vardı.” diyor Abuja’daki Nijerya Hastalık Kontrol Merkezi (NCDC) genel müdürü.

Ihekweazu’nun düşünceleri, 21 milyon insanının kabaca üçte ikisinin elektrik veya su olmadan gayri resmi barınaklarda yaşadığı kaotik bir Nijeryalı şehir olan Lagos’da son buldu. “Toplumu eve kapatma zorluğu, Çin, Avrupa veya ABD’den daha fazla olacaktır”diyor. Ancak yetkililer şuan için deniyor; 30 Mart’ta hava veya kara yolu ile bazı eyaletlerde yurt içi ve yurt dışı seyahatler yasaklandı ve bazı işletmeler kapatıldı.

Şu anda pandeminin gelişini gören düşük ve orta gelirli birçok ülke gibi Nijerya’da korkunç kararlarla karşı karşıya. Sağlık sistemleri, SARS-CoV-2 adlı yeni koronavirüsün neden olduğu bir COVID-19 patlamasıyla başa çıkmak için çok zayıf. Bir analize göre, salgının zirvesinde; Çin Wuhan’daki her 10.000 yetişkin için yoğun bakım ünitesinde (YBÜ) 2,6 yatak gerektirdiğini ortaya koydu.

1. İtalya bu kapasitenin yarısından daha azına sahipti
2. Hastahaneler dolup taşmıştı. 2015 tarihli bir araştırmaya göre İtalya gereken yatak sayısının yüzde birine sahip. Yani milyon kişi başına bir yoğun bakım yatağı var.
3. Bazı düşük gelirli ülkelerde yoğun bakım olmadan, şimdiye kadar en çok ölümün olduğu ülkelerden daha fazla insan ölebilir.

İyi finanse edilen hastane sistemlerinin lüksü olmadan, Nijerya ve diğer düşük ve orta gelirli ülkeler, COVID-19’un hastalığın ilk vakalarını doğruladığında (bazı durumlarda, daha önce bile) yayılmasını önlemek için önlemler almaya başladılar. Bu; çoğu faaliyeti tutuklama tehdidi ile durdurmayı, virüsün genetik dizisini tespit etmek ve testleri hızlı bir şekilde uygulayabilmek ki bu geleneksel çeşitlilik kadar doğru olmasa bile hızlı, kullanımı kolay testleri uygulama isteğini içerir ve daha fazla laboratuvar kapasitesi gerektirir.

Bununla birlikte, bu ülkeler, zengin ülkelere kıyasla fon, kapasite ve altyapı konusunda daha fazla kısıtlamalar ile karşı karşıyadır. Güney Kore ve Singapur gibi salgınlarını hızla azaltan örnek ülkelerin klavuzluğunu takip edemezler.

Fotoğraf: El Salvador da kurallara karşı gelerek dışarıda motor süren ve polis tarafından tutuklanmış iki genç.

Ancak Wuhan, İtalya ve New York City, pandeminin ne kadar trajik olabileceğini onlara gösterdikçe, bu düşük gelirli ülkeler tam bir felaketi önlemek için çırpınıyor. Afrika’da, örneğin hastanelerin bir bulaşıcı hastalık olan Eboloa tarafından dolup taştığında, insanların yaralarından, sıtmadan, pnömoni ve diğer tedavi edilebilir hastalıkların yanı sıra hamilelik ve doğum sırasındaki müdahale edilememekten öldüğünü göstermiştir. Dört ülkenin bu durumla olan savaşına ait anlık görüntüleri (Nijerya, Peru, El Salvador ve Kenya); kontrolden çıkmadan önce koronavirüs ile mücadele eden düşük ve orta gelirli ülkelere taşınırken,Ihekweazu pandemide ki bir sonraki aşamaya bir göz atarak “Zorlamamız gerekiyor ve ben daha önce hiç olmadığı kadar yoruldum.” Diyor.

Nijerya (139 vaka, 2 ölüm)

Ihekweazu’nun ekibi, COVID-19 Çin’de patladığında ölümcül hastalık Lassa ateşi ile mücadele ediyordu. Koronavirüs enfeksiyonlarının yayılma potansiyelini görünce ekibinden teşhis testleri almasını istedi. 3 Şubat’ta laboratuvarı, PCR olarak bilinen bir teknik kullanarak yeni koronavirüsten genetik dizileri tespit eden testler için malzemeler aldı; bunlar Almanya’daki araştırmacılar tarafından geliştirilmiş ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından dağıtılmıştı.

Kısa bir süre sonra Ihekweazu, WHO’nun misyonuna yönelik uluslararası bir bulaşıcı hastalık araştırma heyeti ile Wuhan ve Çin’deki diğer şehirlere seyahat etti. Amaçları, Çin’in COVID-19 müdahale stratejilerini öğrenmek, hastalığın şiddeti ve yayılması hakkında bilgi toplamaktı. Ihekweazu, Nijerya’nın ilk davasının 27 Şubat’ta onaylamasının ardından Abuja’da hala karantinadaydı. Hastalık bulaşmış kişi kısa süre önce İtalya’nın Milano kentinden Lagos’a dönmüştü. NCDC’nin Lagos’taki işbirliği içinde olduğu laboratuvarlarından biri, ülkendeki bazı örnekleri Ede’deki Redeemer Üniversitesinde bir mikrobiyolog olan Christian Happi’ye gönderdi. Ekibi, üç gün içinde koronavirüs genomunu diziledi, ardından çevrimiçi olarak kullanılabilir hale getirdi. Bu Afrika kıtasında dizilenen ilk SARS-Cov-2 genomuydu.

Nijerya’daki dava sayısı 18 Mart’ta sekize yükseldiğinde, yetkililer Çin, İtalya ve ABD de dahil olmak üzere 1.000’den fazla davaya sahip ülkelerden gelecek insanların ülke içine girmelerini yasakladı. Üç gün sonra, Lagos ve Abuja’da 20’den fazla insanın bir arada bulunmasını yasakladılar ve zorunlu olmayan işletmelerden kapanmalarını istediler. Lagos’un o meşhur ağır trafiği dağıldı ancak sokaklarda insanlar hala yürüyorlardı. 29 Mart’ta davalar 100’e yaklaştıkça, Cumhurbaşkanı Muhammadu Buhari iç hat uçuşlarının askıya alındığını açıkladı ve kontrol noktalarının devletler arasında zorunlu olmayan seyahatleri önlemek için yollardan geçişi engelleyeceğini açıkladı. Buhari Twitter’da “Bu bir ölüm kalım meselesi. İtalya, Fransa ve İspanya’daki günlük ölümlere, ödenen korkunç bedele bakın.” dedi.

Yurt içi seyahati engelleyen politikalar, diğer birçok ülkeden daha hızlı bir şekilde gerçekleşti. Örneğin, 28 Mart’ta ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi; New York, New Jersey ve Connecticut sakinlerinden seyahat etmemelerini istedi ve bu noktada, üç eyalet 65.000’den fazla vakayı doğruladı.

Yine de sosyal izolasyon ve hastalık testlerine başlanmış olmasına rağmen; NCDC artık dışarıdan destek alıyor çünkü Happi’nin de dahil olduğu ağındaki altı laboratuvar yeterli kapasiteye sahip değil. Ihekweazu, Happi’den genomları dizilemeye devam etmesini istedi. Happi’nin laboratuvarı yardımcı olacak ekipman ve uzmanlığa sahip. Genomun dizilenmede ki en büyük önemi testin bir numaralı öncelik haline gelmiş olması. “Şimdi 7/24 vardiyalı çalışıyoruz,” diyor Happi. Genomik Dizileme merkezinde PCR tabanlı testler yapan 16 kişi var, ancak ekibe katılması için gönüllü aranıyor. Ayrıca, ekibin enfekte olmamasını sağlamak için koruyucu giysiler aranıyor, ancak yüz maskeleri ve laboratuvar önlüklerinin stokları gittikçe azalıyor.

Lagos’taki bir ulusal laboratuvarda, DSÖ teknik memuru Dhamari Naidoo Nijerya için daha fazla test almaya çalışıyor, böylece oradaki yetkililer hastalığı daha da yaymadan önce COVID-19’lu insanları izole edebilirler.

Naidoo, “Nijerya büyüklüğünde bir ülke için günde 5.000 ila 10.000 test aşamasına geçmeliyiz” diyor. Ancak Afrika genelindeki seyahat yasakları uçuşları kısıtladı; laboratuvar ve tıbbi kargo teslimatlarını yavaşlattı. Naidoo’ya aynı anda daha fazla test yapmak için ekipmanların Nisan ayı sonuna kadar kullanılamayacağı söylendi. Halen kullanılmakta olan PCR testlerinin bazı bileşenleri zor bulunur hale geldi. “Her şey, bu ülkelerin kendi salgınlarına yanıt vermelerine yardımcı olmak için; Asya, Avrupa ve ABD’ye yönlendiriliyor. Ancak ne kadar iyi planladığımız önemli değil  bunun için plan yapamayız.”Diyor.

Peru (1.065 vaka, 30 ölüm)

Peru, ilk yerel aktarım vakasını onayladıktan kısa bir süre sonra, alınacak sosyal mesafe tedbirlerinin çok katı olduğunu açıkladı. 15 Mart’ta, yaklaşık 70 vakada, ülke sınırlarını ve okullarını kapattı, sakinlere gün içinde temel işler dışında içeride kalmalarını söyledi ve ülke çapında saat 20: 00’dan sonra sokağa çıkma yasağı ilan edildi (bazı yerlerde de 16.00’dan itibaren). Lima’daki Cayetano Heredia Üniversitesi’nde bulaşıcı bir hastalık bilimcisi olan Alejandro Llanos-Cuentas, “Bu önlemler önemli, çünkü Peru sağlık sistemi kötü ve 32 milyon nüfusa sahip bir ülkeyiz.” Diyor.

Fotoğraf: Peru daha henüz hiçbir vaka görülmemişken geçici bir önlem olarak Lima’da ki hastanenin dışına izolasyon merkezi kurumlarına başlamıştı.

Dahası, Perulu yetkililer bu kuralları uyguluyor. Basın toplantısında, Başkan Martín Vizcarra gazetecilere;”Bu durumdan birlikte çıkmak için sert ama gerekli kararlar alıyoruz” dedi. Polisin yasaları ihlal ettiği için 21.000 vatandaşı tutukladığını, polisin suçluları bir veritabanına kaydettiğini daha sonra bu kuralları ihlal edenleri eve gönderdiğini belirtti.

Llanos-Cuentas, “Adli sicil kayıtları olacak ve davalarla zaman ve para kaybedecekler” diyor. Yetkililer, karantina kurallarını ihlal etmemeleri konusunda başkalarını uyarmak amacıyla günlük tutuklama sayısını duyuruyor. Hükümet ayrıca, nakit ödemeler ve gıda dağıtımları gibi kısıtlamalar nedeniyle gelirlerini kaybedenleri desteklemek için önlemler alıyor.

Ancak vakalar arttıkça insanları test etme ihtiyacı her zamankinden daha acil hale geliyor. Peru’da sadece ikisi laboratuvar (her ikisi de Lima’da) nispeten pahalı laboratuvar ekipmanı ve malzemeler gerektiren PCR testlerini yapabilir. Sermayenin dışındaki testleri genişletmek için, hükümet, sağlık ve sağlık kuruluşlarından Partners of Health’in Peru şubesinin direktörü Leonid Lecca, Çin ve Güney Kore tarafından üretilen bir milyon hızlı teşhis testi istedi. Bu testler, ya bir bağışıklık tepkisini tetikleyen koronavirüs üzerindeki proteinleri ya da insanların bir enfeksiyona yanıt olarak ürettikleri antikorları tespit ediyor. Ancak şu anda mevcut olan hızlı testler PCR testleri kadar doğru sonuçlar vermiyor. Antikorlara göre teşhis koyanların güvenirliği tartışmalı çünkü kişi birkaç gün sonra enfeksiyona  yanıt  olarak antikor üretebilir. Ancak bu testler on dakika gibi kısa bir sürede sonuç veriyor ve daha az karmaşık ekipman gerektiriyor. Geçen hafta sonu Lecca, Peru’ya 130.000 adetten fazla hızlı tanı testinin geldiğini söylüyor.

Boston’daki Partners in Health’de bir doktor olan KJ Seung, bu testlerin hastanelerde kaç sağlık çalışanının enfekte olduğunu ve virüse karşı bağışıklığa sahip olup olmadıklarını ölçmelerine yardımcı olabileceğini söylüyor. Testler birkaç gün boyunca semptomlara sahip olan, ancak evde kalan kişiler için de yararlı olabilir. Seung, pozitif test sonucuna sahip kişilerin(tıbbi ekiplerin yardımıyla) yakın temasta bulundukları kişileri bulmaya çalışabileceğini söylüyor. Bu arada, enfekte birey kendilerini izole etmek için ekstra önlemler alabilir veya Peru hükümetinin inşa ettiği izolasyon merkezlerine gidebilir. Hükümet hastanelerde özel bölümler inşa etmenin yanı sıra, aslında 2019 Pan Amerikan Oyunlarında sporcuları ağırlamak üzere inşa edilen tesisi de hizmete sundu. Tesis testleri pozitif çıkan ancak yoğun tıbbi bakıma ihtiyaç duymayan kişilere yönelik toplamda 3.000 odaya sahip.

Seung, gelişmiş tesisler gerektirmeyen bu testlerin, araştırmacılara COVID-19’un farklı yerlerde nasıl yayıldığını öğrenmelerine de yardımcı olabileceğini söylüyor. Seung da Nijerya’daki diğer araştırmacılar gibi PCR tabanlı teşhis testleri için kullanımı daha kolay araçlar bekliyor. Mayıs ayına kadar California, Sunnyvale’de bir biyoteknoloji şirketi olan Cepheid’in, GeneXpert PCR makinelerine takılan COVID-19 tespit kartuşlarının üretimini artıracağını umuyor. Bu makineler Peru’da zaten var ve tipik olarak tüberkülozu teşhis etmek için kullanılıyor. Ancak mevcut teşhis testleri için tedarik zincirinin küresel ve kuzeydeki taleplerden kaynaklı olması Seung’u GeneXpert’in yeni teknoloji aletlerine erişmek konusunda endişelenmesine sebep oluyor. “Amerikalıların tüm kartuşları tüketmeleri ihtimalinden dolayı büyük endişe içerisindeyim.” Diyor.

Kenya (59 vaka, 1 ölüm)

Nairobi’de bir gazeteci Abigail Arunga, polis helikopterlerinin havada uçtuğunu söylüyor. 25 Mart’ta (25 onaylanmış vaka ile ) Kenya saat 19.00’da sokağa çıkma yasağı koydu ve insanların sadece temel görevler ve ihtiyaçlar için evden ayrılmaları gerektiğini duyurdu. Arunga “Önlemler çok şiddetli bir şekilde uygulanıyor” diyor. Kenya polisi, sokağa çıkma yasağı başlamadan önce bile insanları dövdü ve evlerinin gazını kesti. Arunga New York’ta kar amacı gütmeyen bir kuruluş olan İnsan Hakları İzleme Örgütü’nü kınadı. Medyada çıkan haberlere göre, 31 Mart’ta polis sokağa çıkma yasağını uygulayarak balkonunda duran bir genci vurdu.

Fotoğraf: Kenya hükümeti tarafından COVID-19’un yayılmasını engellemek amacıyla gece sokağa çıkma yasağını uygulamak adına zorla balkonundan içeri sokulmak istenen gence ateş açan polis memurları tarafından öldürüldüğü iddia edilen gencin cenazesi.

Arunga, polisin bu davranışlarının Kenya’da yeni bir istismar olmadığını söylüyor. Ancak, topluluklar protesto ederse, özellikle insanlar ihtiyaçlarına erişemezse, bu taktikleri geri tepebilir. “Hükümetin yiyeceklerin nasıl yönetileceğine dair bir veri tabanı yoksa; insanlar yiyemez ve bu bir isyan için bir sebeptir.” Diyor. Arunga Nairobi’deki birçok insanın hastalığın ciddiyetini sorguladığını ve bunun yalnızca ABD ve Avrupa’dan Kenya’ya gelen üst ve orta sınıf insanları etkileyen bir sorun olduğunu düşündüğünü söyledi.

Nairobi’deki Kenya Tıp Araştırmaları Enstitüsü’nde pediatrik akciğer araştırmacısı olan Evans Amukoye, halkı COVID-19’u ciddiye almaya ikna etmenin zor olduğunu, çünkü şimdiye kadar nispeten az sayıda vaka doğrulandığını söyledi. Yetkililer, sosyal-mesafe anlamında ki kısıtlamaları hastalığın yayılmasını önlemek için uygulamaya koymaya karar verdi çünkü Kenyalı araştırmacılar, Pekin gibi salgınlarında bu tür önlemleri erken alan yerlerin daha iyi olduğunu düşünüyor. Evans“Patlarsa kötü olur.” Diyor.

Ancak Nijerya ve Peru gibi Kenya’da, testleri hızlandırmak için; sevkiyat gecikmeleriyle karşı karşıya kalmakta ve ihtiyaç duydukları ekipman/reaktiflerin, şimdi Çin’in iki katı büyüklüğünde bir salgınla mücadele eden ABD tarafından tamamen tüketileceğini düşünmekte. Amukoye bu konuda ki önceliğin, bir kilit görevi gören;korona virüsünün Kenya’daki nüfusu nasıl etkilediğini incelemek olduğunu söylüyor. Bu, Afrika’daki birçok ülke gibi gençleri çarptırıyor. Ancak Amukoye ve meslektaşları, COVID-19’un yaşlı insanlarda daha ölümcül olmasına rağmen, bu demografik faktörlerin yardımcı olup olmayacağını bilmiyor. Amukoye“Fakir insanlar, yetersiz beslenen insanlar, bağışıklığı gelişmemiş ya da teşhis edilememiş, iyi kontrol edilemeyen bulaşıcı olmayan hastalıkları olan kişilerde nasıl davrandığını öğrenmemiz gerekiyor” diyor. Kenyalı bilim insanları, bu acil soruları ele almak isteyen diğer düşük gelirli ülkelerden gelen araştırmacılarında olduğu bir topluluğa katıldılar.

El Salvador (32 vaka, 1 ölüm)

San Salvador, Médicinessans Frontières’in (MSF, Sınır Tanımayan Doktorlar olarak da bilinir) proje koordinatör yardımcısı Luis Romero Pineda, El Salvador’un COVID-19’a yanıtları uygulayan dünyanın en hızlı ülkeleri arasında yer alıyor. Tüm ülke genelinde sadece 100 YBÜ yatağı olan El Salvador, COVID-19 sayıları artarsa ​​potansiyel bir felaketle karşı karşıya.

Herhangi bir vaka ortaya çıkmadan önce bile, 13 Mart’ta yetkililer dersleri, spor etkinliklerini ve 20’den fazla insanın toplanacağı etkinlikleri askıya aldı. Dört gün sonra, salgınla mücadele eden birçok ülkeden seyahati yasakladılar. Ertesi gün, hükümet İtalya’dan dönen bir kişide ilk vakayı doğruladı. Birkaç gün sonra yetkililer, temel görevler dışında herkesin içeride kalması gerektiğini ilan etti. Bu ev yasağını telafi etmek için hükümet, yoksulluk sınırının altında olan hane halkına yiyecek ve diğer ihtiyaçlarının satın almaları için ayda 300 dolar sağlayacağını söyledi. Ayrıca sıkı bir şekilde uygulanan bir sokağa çıkma yasağı dayatıldı. İlk başta tutuklanan bazı insanlar büyük çadırlarda birlikte gözaltına alındı. Ancak bu politika, koronavirüsün yoğun ortamlarda hızla yayıldığının farkına vardıklarında değişti. El Salvador’un hükümet yerine çeteler tarafından kontrol edildiği bölgelerde bazı büyük çeteler kurallara uymayan halka para cezası kesiyor ya da dövüyor.

El Salvador gibi diğer düşük ve orta gelirli ülkelerde vaka sayısı yavaşça arttıkça, çatlaklar ortaya çıkmaya başlıyor. Londra’daki Küresel Kalkınma Merkezi’nde bir sağlık politikası analisti olan Kalipso Chalkidou, “Bu bir kazanma durumu olmayan bir olay olabilir” diyor. Bazı ülkeler kısıtlamalar uygulayarak hızlı hareket etseler de, savunmalarını zayıflatabilecek ekonomik, sosyal ve politik faktörlerden etkileniyor. Chalkidouya göre bu eylemler, koronavirüs dışı ölümleri artırmak veya yiyecek eksikliği olan popülasyonlarda şiddeti tetiklemek gibi korkunç sonuçlara sebep olabilir. “Gerçekçi olarak neler yapabileceğimizi düşünmeli ve önlemlerin ciddi sonuçlarını önermeye çalışmalıyız.” Diyor. Örneğin, Dünya Bankası ve Uluslararası Para Fonu, krediler veya affedilen borçlar gibi ekonomik çözümler bulmaya çalışıyorlar.

Nijerya’da Ihekweazu umutlarını korumaya çalışıyor. “Dirençliyiz.Hayatta kalmanın bir yolunu bulacağız.”Diyor.

Kaynak : nature.com