Irina Petrovna Beletskaya
10 Mart 1933’de Saint Petersburg,Rusya’da doğan Beletskaya,Moskova Devlet Üniversitesi’nde Kimya Profesörüdür.Lomonosov Kimya Bölümünden mezun olduktan sonra 1963’te Doktora derecesini alıp 1971’den beri bölümde kimya profesörü olarak görev yaparak genel organik kimya,organometalik kimya ve geçiş metali katalizörü üzerine yüksek lisans dersleri verdi.İlk araştırmasını reaksiyon mekanizmalarının incelenmesi üzerine yaptı.
Hughes ve Ingold’un nükleofilik ikame için yaptıkları çalışmayı Beletskaya,Prof.Reutov ile birlikte doymuş karbondaki elektrofilik reaksiyonlar için yaptı.Organometalik bileşiklerin reaksiyon mekanizmalarını kapsamlı olarak araştırıp,bir dizi makale ve bir manografide SE yollarının düzenliliklerini ortaya çıkaran ilk kişi oldu.Bu dönem içerisinde elektrokimyasal verilerle korelasyona dayalı en erken CH-asitlik ölçeklerinden birini geliştirdi.Bu durum Beletskaya’yı karboniyon reaktivitesinin araştırılmasına ve özellikle iyon çiftlerinin reaktivitesi ve yapısına yönlendirdi.
Sonrasındaki mekanik çalışmalar,organometalik süpernükleofiller içeren ikame reaksiyonların özel mekanizmalarına yönelik son çalışmalarda dahil olmak üzere nükleofilik,aromatik ve vinilik ikame mekanizmaların araştırmasını içermekteydi.
Beletskaya,gelişen bir alan olan organik kimya alanında nadir bulunan toprak elementlerinin uygulamasına dikkat eden ilk kişiler arasındadır.Yeni organolantahid komplekslerinin sentezi,Grignard benzeri organoteriteryumlar ve organik sentezde faydalı reaktifler olduğu ortaya çıkan benzer bileşikler de dahil olmak üzere geliştirildi.Diğer lantanid komplekslerinin çok etkili katalitik proseslerde yer aldığı gösterilmiştir.Bunlara örnek olarak oleosinlerin hidrosilasyonu,hidrojenasyonu veya oligomerizasyonu verilebilir.
Paladyum ve nikel katalizli reaksiyonlar üzerine çalışmalar başlattı ve C-C ve C-heteroatom bağı oluşturma yöntemleri için bir dizi uygun protokol geliştirdi.Bu sayede, aril ve benzil halojenürlerin alkoksikarbonilasyonu için endüstriyel olarak önemli yöntemler geliştirildi.
Çeşitli paladyum komplekslerinin katalitik aktivitesi çalışmaları ve katalizör deaktivasyonu düzenlilikleri, ligand veya fosfin içermeyen kataliz için olağandışı bir fikir getirdi. Güçlü şekilde bağlanmış ligandlardan yoksun olan katalizörler, organoboron veya organotin bileşiklerini içeren C-C bağ oluşum tepkimelerinde daha yüksek aktivite gösterdi. Daha sonraki çalışmalar, suyun paladyum katalizli reaksiyonlar için çözücü olarak önemli bir rolü olduğunu ortaya koymuştur. Tüm bu bulgularla birlikte, sulu fosfin içermeyen katalizin genel bir yaklaşımı olduğunu ortaya koydu. Büyük katalitik verimlilik, çok yumuşak koşullar, deneysel kurulumun sadeliği bu verimli metodolojide gerçekleştirilen işlemleri karakterize etti.
Beletskaya, sulu ortamda, mikroemülsiyonlar veya diğer yüksek kapasiteli çözündürücü ortamlar gibi sistemler de dahil olmak üzere bir dizi geçiş-metal katalizli reaksiyon keşfetti. Sulu fosfin içermeyen katalizin kapsamlı bir çalışması, yalnızca yeni katalitik sistemlerin geliştirilmesine izin vermediği gibi katalizör nanopartiküllerinin katılımını içeren bir diğer temel özelliğin ortaya çıkmasına yardımcı oldu. Katalizin süper düşük miktarda fosfin içermeyen paladyum katalizörü olduğu açıklandı.
Beletskaya’nın son on yılda araştırmalarındaki faaliyet gittikçe artmaktadır.Organometalik kimya, kataliz, süper molekül kimyası, nanokimya, sentetik metodoloji gibi geniş çapta araştırmaları vardır. Deneysel araştırmanın yanı sıra Beletskaya, metodoloji ile çok ilgilidir. Heck reaksiyonu, C-C ve C-heteroatom çapraz kuplajı, üçlü bağa ekleme, karbonilasyon gibi paladyum ve diğer geçiş metali katalizli reaksiyonların çeşitli yönleri üzerine büyük ilgi toplayan kritik incelemeler ve kitap bölümleri ortaya çıkardı.
Beletskaya,
1974’te SSCB Bilimler Akademisinin üyesi olarak seçildi
1992’de Rus Bilim Akademisinin akademisyen olarak üyesi oldu.
1989’dan bu yana Beletskaya MSU Kimya Bölümü Organoelement Chemistry laboratuarının başında bulundu.
1989-1991 yılları arasında IUPAC Organik Kimya Bölüm Başkanlığı görevini yürüttü.
Yurtdışında Kapitza Ödül Bursu (İngiltere) ve Engenering Science(İsveç) ödülü aldı.
Irina Beletskaya, Rus Journal of Organic Chemistry’in editör yardımcısı olarak yıllarca görev yaptı. Rus Bilim Akademisi Bülteni de dahil olmak üzere birçok önde gelen gazetenin yazı işleri kurulunun üyesidir.
Uzun yıllar boyunca Beletskaya, Uluslar Arası ve Uygulamalı Kimya Birliği’nin (IUPAC) faaliyetlerine katıldı ve 1991-1993 yılları arasında Organik Kimya Bölümü Başkanlığı görevine başladı.2001 yılına kadar IUPAC Kimyasal Silah İmha Teknolojileri Komitesi (CWDT) üzerinde çalışıyordu.
Kimya alanında yaratıcılık ve başarı ödülleri: Mendeleev, Lomonosov(1979), Nesmeyanov(1991) ve Demidov(2003) ve Devlet Ödülü(2004) ödüllerini kazanan Betelskaya aynı zamanda 600 makale ve dört monografi yazarıdır.
