Hans-Joachim Born
Hans Joachim Born, Kaiser-Wilhelm Enstitüsü’nde radyokimya eğitimi almış Alman radyokimyacıydı. Doktorası kabul edilene kadar Otto Han gözetiminde çalıştı ve 1930’lu yıllarda ona asistanlık yaptı. İkinci Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Kaiser-Wilhelm Enstitüsü’nde Enstrümental Genetik alanında çalıştı. İkinci Dünya Savaşı’nın sonlarında Ruslar tarafından esir alındı. Krasnoyarsak Kampı’ndan kurtuldaktan sonra Nikolaus Riehl’in grubunda, Elektrostal ‘da bulunan 12 numaralı fabrikada çalıştı. Ancak 1947 yılının sonunda Sulgul’a Ob’ekt 0211 adı altında bir çalışmaya gönderildi. Sulgul’daki yapıda Timofeev-Resovskij yönetimiyle yeniden biyolojik araştırmalar bölümünde çalışmaya başladı. 1950’lerin ortalarında doğu Almanya’ya vardıktan sonra Berlin’deki Institut für Angewandte Isotopenforschung’un yöneticisi oldu. Ayrıca yüksek doktorasını Technische Hochschule Dresden’de tamamladı ve daha sonraları buradaki Kerntechnik Fakültesi’nde profesör oldu.
1957’de Batı Almanya’daki Technische Hochschule München’de radyokimya profesörü olmak için bir teklif aldı ve kabul etti. Almanyada, Kaiser Wilhelm Enstitüsü’nde (KWIH) beyin araştırmaları için çalıştı. Aynı zamanda yine KWIH’da doğal kemirgen organlarında radyonüklidlerin dağılımını inceledi ve Alman Nükleer Enerji Projesi Uranverein’e katılan Auergesellschaft’ın bilim direktörü Nikolaus Riehl tarafından yürütülen araştırma programlarından fizyon ürünleri ile çalıştı.
İkinci Dünya Savaşı’nın sonlarında Ruslar Berlin’e girdikten sonra Born’un Auergesellschaft’da Nikolaus Riehl ile profesyonel bir ilişki içinde olan KWIH’deki meslektaşı Karl Zimmer ile olan tanışıklığı daha iyi duruma geldi. İkinci Dünya Savaşı’nın sonlarında, Rusya, Sovyet atom bombası projesi için yararlı ekipman, malzeme, fikri mülkiyet ve personelin belirlenmesi ve “talep edilmesi” için Avusturya ve Almanya’da özellikle de Berlin’de özel arama ekipleri kurdu.
Ekipler, Rus Alsos’un yönetimindeydi ve Lavrenij Beria’nın yardımcısı Albay General A. P. Zavenyagin’in başkanlıkları vardı. Bu ekipler, Moskova’daki bomba projesinin tek laboratuarı bilimsel personelden oluşuyordu. Mayıs 1945 ortalarında, Rus nükleer fizikçiler Georgy Flerov ve Lev Artsimovich, Zimmer’i, Auergesellschaft tesislerini boşaltmış olan ve Berlin’in batısındaki Riehl ve ekibinin bulunduğu yere götürmek için zorladı. Riehl, Berlin-Friedrichshagen’deki arama ekibinin tesisinde bir hafta boyunca gözaltına alındı. Riehl ve ekibi, aileleri de dahil olmak üzere, 9 Temmuz 1945’te Moskova’ya uçtu. Riehl, Ehlektrostal’da 12 numaralı fabrikadaki bir gruba başkanlık edecekti.
1945’ten 1950’ye kadar Rusya’da Riehl, Ehlektrostal ‘te, reaktör sınıfı uranyum üretiminin sanayileştirilmesi görevine atanan 12 numaralı fabrikadaki bir grubun sorumluluğunu üstlendi. Riehl, H.J. Born ve Karl Zimmer’in bilimsel dereceyle Almanlar için ana PoW kampında Krasnogorsk’ta tutulduğunu öğrendiğinde Zavenyagin’i, Ehlektrostal’a gönderilmek üzere harekete geçirdi. Zimmer’le birlikte tutuklanan Alexander Catsch, Ehlektrostal’daki 12 numaralı fabrikaya gönderildi.
Rus uranyum bombasının patlamasından sonra uranyum üretimi sorunsuz bir şekilde ilerliyordu ve Riehl’ın gözetimine 12. fabrikada artık gerek yoktu. Riehl daha sonra 1950’de Sungul’daki bir enstitüye başkanlık yapmaya gitti ve orada 1952 yılına kadar kaldı. Aslında grubundaki diğer personel, Riehl ile birlikte gelen H. E. Ortmann, A. Baroni ve Herbert Schmitz hariç olmak üzere başka bir yere atandı. Bununla birlikte Riehl, Aralık 1947’de Born, Catsch ve Zimmer’ı enstitüye göndermişti. Sungul’daki enstitü, reaktörlerde üretilen radyoaktif ürünlerin taşınması, tedavisi ve kullanımı ile radyasyon biyolojisi, dozimetre ve radyokimya ile ilgilydi. Enstitü Laboratuar B olarak biliniyordu ve Rus Alsos operasyonunu denetleyen aynı örgüt olan NKVD’nin 9. Genel Müdürlüğü tarafından denetlendi. Laboratuvar B’nin bilimsel personeli, hizmet görevlilerinin bir kısmı suçlu olsalar da hem Rus hem de Almandılar. Laboratuvar B, Ob’ekt 0211 adındaki yapılanmaydı. 1947’de Timofeev-Resovskij, sert bir Gulag cezaevi kampından kurtarıldı ve cezasını tamamlaması için Sungul’a gönderildi, ancak yine de Sovyet atom bombası projesine katkıda bulundu. B laboratuvarında Timofeev-Resovskij, Born, Catsch ve Zimmer’in Almanya’da yaptıkları işi yapabilecek durumda olan bir biyofizik araştırma bölümüne başkanlık etti ve üçü Timofeev-Resovskij’in bölümünde bölüm başkanlığı yaptı.
Born, nükleer reaktörde oluşturulan fisyon ürünlerinden plütonyum ayırma yöntemlerini geliştirdi ve radyasyonla ilgili sağlık ve güvenlik önlemlerini araştırdı ve geliştirdi.
Sovyetler Birliği’nden serbest bırakılmaya hazırlanırken, Sovyet atom bombası projesiyle ilgili projelerde çalıştıklarında personeli birkaç yıl karantina altına alma standart bir uygulamaydı. Buna ek olarak, 1954’te Deutsche Demokratische Republik (DDR, Alman Demokratik Cumhuriyeti) ve Sovyetler Birliği, Sovyet atom bombası projesiyle ilgili projelerde çalıştıkları için DDR’da tutmak istediği bilim adamlarının bir listesini hazırladı; bu liste “A-listesi” olarak biliniyordu. Bu A listesinde 18 bilim adamının isimleri vardı. İsimlerden dokuzu, muhtemelen 10 tanesi, Ehlektrostal’da 12 numaralı fabrikada çalışan Riehl grubuyla ilişkilendirildi. Born, Catsch, Riehl ve Zimmer listede yer aldı.
Born, 1950’lerin ortalarında Almanya’ya döndü ve sonunda Batı’ya gitti. Riehl, 4 Nisan 1955’te DDR’ye geldi ve Haziran başında Almanya Federal Cumhuriyeti’nde (FRG) görev yaptı. Rusya’da onunla birlikte çalışan diğer Riehl meslektaşları da Batıya gitti; Alexander Catsch Almanya Federal Cumhuriyeti’ne (FRG) gitti, Günter Wirths FRG’ye gitti ve Karl Zimmer yasal olarak topluluktan ayrıldı. Born, DDR’ye girdikten sonra Berlin-Buch’daki Institut für Angewandte Isotopenforschung (Uygulamalı İzotop Araştırma Enstitüsü) yöneticisi oldu. Hans Joachim Born, 15 Nisan 1987 tarihinde Münih’te hayatını kaybetti.
