Kod adı : Deterjan
Günümüzde hepimizin mutlaka kullandığı vazgeçilmez temizlik ürünüdür. Çamaşırlardan bulaşıklara , kozmetikten kişisel bakıma günlük hayatta sık sık kullandığımız bu muhteşem ürün sizce masum mu?
Deterjan petrol türevi maddelerin bir araya gelmesi ile oluşan temizleme arıtma özelliğine sahip krem, toz ve sıvı halde bulunan üründür. Bu ürün sert ve yumuşak sularda etkisini gösterir. Kirleri temizleme mantığı ise kir maddelerinin hidrofobik kısım ile etkileşerek yüzeyden ayrılmasıdır. Kirler genellikle apolar yapıya sahiptirler bu yüzden çoğu kir su gibi polar bir madde de yüzeyden ayrılmaz. Burada çivi çiviyi söker mantığı geçerlidir. Polar çözücü poları , apolar çözücü apoları çözer. Bu nedenle deterjanların apolar olan kısımları kiri sararak çözünmesini veya yüzeyden ayrılmasını sağlar. Deterjanların ana maddesi Sülfonik asittir. Sülfonik asit yüzey aktif bir maddedir. Bu maddeye kullanım amacına göre çeşitli yardımcı ve düzenleyiciler eklenerek deterjan üretilmiş olur. Şimdi bu ürün masum mu sorusuna cevap verelim ; Maalesef değil !
Peki Neden ?
Deterjanlar temiz suların düşmanıdır. İçerdiği Alkin benzen sülfonat (ABS), fosfat ve diğer yardımcı maddeler kanalizasyondan sızarak yeraltı sularını olumsuz etkilemektedir. Ayrıca ülkemizde şuan sınırlandırılmış olan fakat önemli ölçüde kullanımı devam eden ABS içerikli deterjanlar geçmişte Marmara Denizinde Red-water yani kırmızı su oluşumuna sebep olmuştur. Kırmızı su ötrafikasyon özelliğine sahip bu maddelerin etkisi ile oluşur ve sualtı yaşamını ciddi biçimde tehdit eder. ABS’ lerin parçalanmaları zordur. Örneğin bir bardağı deterjanla yıkadıktan sonra yüz kere bile durulasanız üzerinde hala ABS kalıntısı olur. Bu maddeler toksit etki yaratacak düzeyde vücuda alındığında hastalıklara sebep olur. Lineer Alkil sülfonatlar (LAS) ise parçalanabilir. Kullanım ve çevre açısından uygun bir türdür. Fakat bu onunda masum olduğunu göstermez sadece kötünün iyisidir.
Son yıllarda özellikle ülkemizde çok kullanılan katkı maddesi sodyum tripolifosfat (STPP) içinde Çevre ve Orman Bakanlığınca çeşitli kısıtlamalar konulmuştur. Bu katkı maddesi çok sayıda fosfor (P) içerdiğinden su organizmasında alglerin artmasına sebep olur alglerde sudaki oksijen miktarını azaltır oksijen miktarı azalınca sualtı canlıları yaşayamazlar böylelikle zincirleme bir çevre felaketine yol açar.
Deterjanın tehlikeli olan bir diğer etkisi ise buna alerjisi olan insanlaradır. Evet yanlış duymadınız deterjan alerjisi ! Buna sahip olan insan deterjanla yıkanmış bir ürüne dokunduktan 1-2 sonra cildinde kızarıklık ve kuruluk gözlenir eğer uzun süre temas ederse iltihaba sebep olur. Çözümü ise bu kişilere özel üretilmiş hipoalerjenik deterjanların kullanımıdır.
Sonuç şu ki her ne kadar çevreye ve dolaylı olarak bize zararı olsa da uzun bir süre kullanımına devam edilecek olan bu madde çevreye zararları dikkate alınarak üretildiği sürece hayatımızın vazgeçilmez bir parçası olacaktır…
Kaynaklar
- Kişisel Kaynaklar ve Notlar
Yazar : Sait Bedirhan GÜLER
Üniversite : Ankara Üniversitesi
Bölüm : Kimyager
Dergi : Sayı 19– Sayfa 12
