Aziz Sancar

Aziz Sancar 8 Eylül 1946 yılında  Mardin’in Savur ilçesinde dünyaya geldi. Babası Abdülgani, annesi Meryem Sancar’dır. Çiftçilikle geçinen sekiz çocuklu orta gelirli bir ailenin yedinci çocuğudur. İki tane de üvey kardeşi vardı. Aile çok kalabalık olmasına rağmen çocuklarının okutmak için elinden geleni yaptı. Abisi Kenan  Aziz’e 5 yaşında okuma yazma öğretti ve yaşıtlarından önce okula başladı. Çocukluğunun büyük bir kısmını meyve bahçelerinde ve keçilere çobanlık yaparak geçirdi.İlk öğrenimini Savur’da ,orta ögrenimini Mardin’de tamamladı.En sevdigi dersler Matematik , Türkçe ,Fransızca ve Kimya idi. 10. Sınıfta kimya öğretmeni Aziz Sancar’ı kimyager olmaya teşvik etti.Ancak o zamanlar Aziz Sancar futbol oynamak istiyordu. Lisede  (Mardin Lisesi), Savur Spor (Savur) ve Mezopotamya Spor (Mardin) için  kaleci oldu.

Türk Futbol Federasyonu tarafından 18 yaş altı  bölgesel denemelere katılması istendi. Türk Milli Takımı için oynamak Aziz Sancar için bir rüyaydı, ancak çalışmalara katılmamayı tercih etti. Çünkü boyu ve kilosunun ulusal çapta bir oyuncu için yeterli olmadığını düşünüyordu. 10. sınıftan sonra futbol oynamayı bıraktı, oyuna olan aşkı devam etti ,  Türk ve Amerikan milli takımlarını, Galatasaray Profesyonel Türk futbol takımını ve Kuzey Carolina Üniversitesi Chapel Hill Kadın Futbol Takımını desteklemeye devam etti.

Liseden  mezun olduktan sonra girdigi sınavlarda başarılı oldu.Tıp ve kimya okuma hakkı kazandı.Aziz Sancar arkadaşlarıyla beraber  tıp okuma kararı aldı ve Kasım 1963 yılında tıp fakültesine başladı.

Tıp okulunun ikinci yılında, DNA çift sarmallarını öğrendi. Mezun olduğunda bir biyokimyacı olmaya karar verdi. İlk düşüncesi araştırma eğitimine mümkün olan en kısa sürede başlamaktı, bu yüzden tıp fakültesinin son yılında, Biyokimya Bölüm Başkanı Mutahhar Yenson’a mezuniyet sonrası bölümde bir araya gelme olasılığı hakkında danıştı. Tıbbî bir derece elde eden herhangi birinin, temel bilim araştırmaları alanında uzmanlaşmadan önce en az iki yıl tıbbı uygulaması gerektiğini belirtti. Mezuniyetten sonra, 1969 Haziran’ında tıp uygulaması için Savur’a döndü.

1971’de doktora yapmak için bir NATO bursu ve üye ülkelerden birinde araştırma yapma hakkı kazandı. Amerika Birleşik Devletleri’ni seçti, çünkü dünyadaki bilimsel araştırma lideriydi. Johns Hopkins Üniversitesi Biyokimya Yüksek Lisans Programına kabul edildi ve oraya 1971 yılında girdi. Orada karşılaşacağı problemler için tamamen hazırlıksızdı. Tıp okulunun son yılında İngilizce dersleri almış olsa da, profesörler ve diğer öğrencilerle iletişim kurmakta zorlandı. Johns Hopkins’i 1972 yılının Haziran ayında terketti ve Savur’a geri döndü. Yaklaşık 6 ay boyunca tekrar tıp uygulama yaptıktan sonra, İngiltere’ye kısa bir geçiş yaptı sonra Birleşik Devletlerde daha olgun ve makul düzeyde İngilizce öğrendi ve Dallas Üniversitesi’nde (UTD) Dr. Claud S. Rupert’e başvurdu. 1973 yılında UTD Biyoloji Programına kabul edildi ve 1974 yılında Dr. Rupert’ın laboratuvarına katıldı. 

Araştırma Alanları

Laboratuvarında birbiriyle alakalı üç konuda çalışmaktadır: DNA Onarımı  , DNA Hasar Kontrol Noktaları ve  Kriptokrom ve Sirkad Saatler.

DNA Onarımı

Dışa vuran fiziksel ve kimyasal etkenler tarafından DNA hasarı kanserin en yaygın nedenidir. Diger traftan, en sık kullanılan bazı antikanser ilaçları DNA’ya zarar vererek habis hücreleri öldürürler. DNA Onarımı, genomdaki DNA hasarını ortadan kaldıran moleküler mekanizmaların birleşimidir ve kanser oluşumunda ve kanser tedavisinde hayati rol oynar. Laboratuvarda sırasıyla siklobütan pirimidin dimerleri (CPD’ler) ve kansere neden olan sisplatin 1,2-d (GpG) adüklerinin tamirine yönelik tek yol olan Nükleotid Eksizyon Onarımı ve kanser tedavisi üzerine çalışmaktadır. 24-32 nükleotid uzunluğunda oligomer üreten çift insizyonlarla (“nominal 30-mer”) DNA’dan uzaklaştırıldığını keşfetti. Çift kesiler için gerekli olan onarım faktörünü (RPA, XPA, XPC, TFIIH, XPG, XPF-ERCC1) belirledi ve saflaştırdı. Bu saflaştırılmış faktörleri kullanarak insan eksizyon tamirini yeniden oluşturdu ve eksizyon tamirinin moleküler mekanizmasını tanımladı. Nominal 30-mer’in TFIIH ile sıkı bir komplekste salındığını keşfetti ve bu bulgu nominal 30-mer’leri ışınlanmış hücrelerden izole etmesine ve onları derin dizilime tabi tutmasını sağladı (Şekil 1).

Normal insan fıbroblastlarını ve mutant hücre dizilerini kullanarak, XR-seq (ekzanti Onarım-Sıralamayı) adlandırdığı bu yöntemle, tüm insan genomu için UV hasarının genel onarım ve transkripsiyon-çift onarımı için onarım haritaları hazırladı. Geliştirilen kemoterapi rejimleri geliştirmenin nihai hedefi olan anti-kanser ilaçlarıyla DNA hasarının eksizyon tamirinde yeni genomik regülatörleri ortaya çıkarmak için gelecekteki çalışmalarını XR-seq’i istismar edecek.

DNA Hasar Kontrol Noktaları

 DNA Hasar Kontrol Noktaları, DNA hasarına tepki olarak hücre döngüsü ilerlemesini geciktiren veya durduran, dolayısıyla mutasyonların, hücresel ve organizma ölümünün önlenmesine yardımcı olan hücreiçi sinyal yollarıdır. İnsan hücrelerinde, ATM ve ATR protein kinazları tarafından yönetilen iki ana DNA hasar kontrol noktası yolları tanımlanmıştır. ATR yolu, UV veya bazik hasar veya nükleotid tükenmesi ile replikasyon bloğu tarafından aktive edilir. DNA hasar kontrol noktası aktivasyonu için başlatıcı tetikleyicileri taklit eden saflaştırılmış proteinler ve model DNA substratları kullanarak, bazları ATR’ye bağımlı sinyal reaksiyonu oluşturdu. DNA eksizyon onarımını ATR kontrol noktası yoluna bağlamayı başardı. (Şekil 2)

Saflaştırılmış çekirdek nükleotid eksizyon tamir faktörlerini (RPA, XPA, XPC, TFIIH, XPG ve XPF-ERCC1) kullanarak, çekirdek DNA hasar kontrol noktası proteinleri (ATR-ATRIP, TopBP1, RPA) ve hasar gören DNA’yı kullanarak eksizyon tamirini ATR aracılı kontrol noktasına bağladı. Gelecekteki çalışma ATR sinyalinin yeni düzenleyicilerini karakterize etmek ve ATR işlevini ihmal eden umut verici anti kanser ilaçlarını taramak ve doğrulamak için benzersiz  sisteminden yararlanacaktır.

Kriptokrom ve Sirkad Saatler

Sirkadiyen saat, organizmayı benzersiz zorluklarına hazırlamak için fizyolojideki ve davranıştaki döngüsel değişiklikleri kontrol eden dahili zaman tutma sistemidir. Farelerde ve insanlarda, organizma seviyesindeki sirkadiyen ritim, ~ 24 saatlik bir periyodik moleküler saat ile üretilir. Moleküler saat, heterodimerik transkripsiyonel aktivatör CLOCK-BMAL1’in, CLOCK-BMAL1’in aktivitesine karşı gelen transkripsiyonel baskılayıcıların, CRY (Kriptokrom) ve PER’nin (Periyot) transkripsiyonunu teşvik ettiği bir transkripsiyon-çeviri geri besleme döngüsünden (TTFL) oluşur. 3 A. Grubumuz, CRY’nin çekirdek bir insan saat proteini olduğunu ve baskıya iki mekanizma ile aracılık ettiğini keşfetti .(Şekil 3)

Bir CRY’de, DNA üzerindeki CLOCK-BMAL1 kompleksine bağlanır ve transkripsiyon makinesi ile olan etkileşimini bloke eder. Baskı ikinci modunda, birlikte baskılayıcı PER, tüm aktive edici kompleksi destekleyiciden CRY’ye bağlı bir şekilde yer değiştirir. Araştırmaları, bu ikili baskı mekanizmasının hassasiyet ve dayanıklılığı nasıl sağladığı ve aynı zamanda sinyal yolları ve ağlarına esneklik ve uyum sağlayabilmesi için mekanik bir temel sağlamıştır ve bu nedenle uyku düzenlenmesi ve metabolik sendroma kadar değişen fizyopatolojik koşulları etkilemektedir. irkadiyen saatin nükleotid eksizyon onarımını ve dolayısıyla ışığa maruz kaldığı günün bir zamanının bir fonksiyonu olarak UV ile indüklenen cilt kanserine duyarlılığını düzenlediğini keşfetti. Eksizyon onarımı aynı zamanda anti-kanser ilacı sisplatin tarafından üretilen DNA lezyonlarını genomdan çıkarmak için temel onarım mekanizması olduğundan iyileştirilmiş kemoterapi rejimleri geliştirmek için saat-eksizyon tamir bağlantısının bulgusunu tercüme etmeye çalışıyor.

415 bilimsel makale ve 33 kitap yayınladı.Halen ABD’nin Kuzey Karolayna Üniversitesi Tıp Okulu Biyokimya ve Biyofizik bölümünde öğretim üyeliği yapmakta.Kendisi gibi biyokimya profesörü ve öğretim üyesi olan Gwen Boles Sancar ile evlidir.Eşiyle birlikte ABD’de okuyan Türk öğrencilerine yardım etmek ve Türk&Amerikan ilişkilerini geliştirmek  amacıyla Aziz&Gwen Sacar Vakfı’nı kurmuştur.Vakfın ABD’nin Kuzey Carolina eyaletinde ‘Carolina Türk Evi’isimli bir öğrenci misafirhanesi de bulunmaktadır.

Ödüleri ve Başarıları

• 1969 MD, Summa Cum Laude (1. sınıf 625)
• 1977 Dallas Üniversitesi Dallas Üniversitesi
• 1984 NSF Başkanlığı Genç Araştırmacı Ödülü
• 1990 Amerikan Fotobiyoloji Derneği
• 1995 NIH MERIT Ödülü
• 1997 TübitakBilim Ödülü
• 2004 Amerikan Sanat ve Bilim Akademisi
• 2005 Ulusal Bilimler Akademisi, ABD
• 2006 Türkiye Bilimler Akademisi
• 2007 Türkiye Koç Ödülü
• 2009 Üniv. Teksas Distinguished Mezun Ödülü
• 2014 Saygıdeğer Ziyaret Profesörü – Academia Sinica
• 2015 Nobel Kimya Ödülü
• 2016 TWESCO Uluslararası Türk Akademisi – BM’de Altın Madalya
• 2016 ASBMB Amerikan Biyokimya ve Moleküler Biyoloji Derneği – Bert ve Natalie Vallee Ödülü
• 2016 O. Max Gardner Ödülü  – UNC Yönetim Kurulu tarafından verilen en yüksek onur
• 2016 Carnegie Corporation’ın Yılın Göçmenliği
• 2016     Kuzey Carolina Ödülü – devlet tarafından verilen en büyük sivil onur

2016 Ulusal Tıp Akademisi