Jane Marcet

Jane Marcet bilim yazarıydı, ancak sadece bu özelliği onu ünlü bir bilim insanı yapmıyordu. Aslında Jane Marcet 1806’da Kimya Konuşmaları’nı da yazan ilk kadın bilim yazarı oldu. Kız çocuklarının okumasının önemsiz görüldüğü bir dönemde yazmasına rağmen hala ünlü bir bilim insanı olarak nitelendirilmiyordu. Meşhur olmasının esas nedeni, kimya kitabını resmi olarak eğitim gören, görmeyen herkesin anlayabileceği şekilde yazmış olmasıdır. Kitabı, kimya eğitiminde standart metin haline geldi.

Jane Marcet’in zamanında bilim, zengin insanların çalışma alanıydı. Yoksul kişilerin bilim insanı olmak için gereken eğitimleri almaları çok zordu. Fakat 1791 doğumlu, babası demirci olarak çalışmış fakir bir çocuk bunu yaptı. Çocuk, 13 yaşında kitaplara cilt yapan bir yerde çırak olarak çalışmaya başladı. Sonrasında, fizikte ve kimyada devrim yaparak dünyanın en büyük bilim adamlarından biri olmaya devam etti. O çocuk Michael Faraday’dı. Faraday’ın Jane Marcet hakkında yazdığı:

‘Bayan Marcet, benim için iyi bir arkadaştı çünkü bir çok insan ırkına sahip çıkmıştır. 1804’te, 13 yaşındayken bir kitapçı dükkanında ciltleyici olarak çalışmaya başladım. Orada sekiz yıl kaldım ve bu süreç, zamanımın önemli bir kısmını kitaplarla geçirmemi sağladı. 

  İşten sonraki saatlerde bu kitaplarda kendi felsefemin başlangıcını buldum. Özellikle Britannica Ansiklopedisi’nin yardımıyla elektrik ve kadın konusundaki ilk düşüncelerimi kazanmıştım. Marcet’in bu Kimya Konuşmaları bana bilimdeki temelimi oluşturdu.

  Çok canlı, yaratıcı bir kişiydim ve ansiklopedi kadar Arap gecelerine de inanıyordum. Ancak gerçekler benim için önemliydi ve beni kurtardı. Bayan Marcet’in kitabında yapabileceğim küçük deneyler bulduğumda, onları sorguladım ve anlayabileceğim gerçekliği buldum. Kimyasal bilgiye bağlandığımı ve hızlıca tuttunduğumu hissettim.

Bu nedenle Bayan Marcet için duyduğum derin saygı doğal şeylerle ilgili olan sınırsız bilgi alanlarını, hakikat ve ilkelerini, genç, gözlemlenmeyen ve sorgulayan zihinlere iletebilen bir kişi olmasından kaynaklanmaktadır.’

MICHAEL FARADAY, 1791 – 1867

Jane Marcet’in Kimya Konuşmaları adlı kitabı o kadar güzeldi ki, İngiltere’deki birçok okul bunu kullanmaya başladı. Amerika’daki kızların eğitimi için standart bir ders kitabı haline geldi ve hem Fransızca hem de Almanca’ya tercüme edildi. Şaşırtıcı bir şekilde, Jane Marcet bir kimyager değildi ve kimya konusunda resmi bir eğitim almamıştı. Öyleyse, bu kadar etkili bir kitap yazmaya nasıl başladı?

Jane Marcet’e Dair

Jane Marcet (marset olarak telaffuz edilir), 1769 yılının ilk gününde Londra’da doğdu. Zengin varlıklı İsviçreli bankacı Anthony Francis Haldiman ve eşi Jane’in kızıydı. Evde okumuştu. 1799’da İsviçreli bir tıp doktoru olan Alexander Marcet ile evlendi. Çift Londra’da yaşıyordu. Kimya ile ilgilenen Alexander, Kraliyet Derneği Üyesi oldu ve bir ev laboratuvarı kurdu.

Jane, kocası kadar kimyaya ilgi duymaya başladı. Humphry Davy gibi seçkin kimyagerlerin verdiği Royal Institution’da konferanslara başladı. Bu konuşmaları kafa karıştırıcı buluyordu. Neden? Çünkü merak ediyordu.

Konuşmaları diğer katılımcılar ile tartışarak, yaşadığı karışıklık konusunda yalnız olmadığını fark etti. Evde deneyler yaptı ve düşüncelerini kocasıyla paylaşabildi. Resmi kimya eğitimi almış ve zorluklarını anlamıştı.

Bayan Marcet, kimyayı tanımak için herkesin anlayabileceği şekilde kimya hakkında yazacak kadar öğrenmeye karar verdi.

1806’da 37 yaşındayken, kadınlar için Kimya Konuşmaları kitabını yayınladı. Kitap adı 1837’ye kadar anonimdi, sonradan yazar olarak gözüktü. Kitabın bir kadın tarafından yazıldığı her zaman açıktı. Çünkü ön tarafında Jane Marcet’in yazdığı şu sözler bulunuyordu:

Halka, özellikle de kadınlara kimyanın tanıtımını yapmayı teklif etti. Kendisi de yazar olan bir kadın olarak, bazı konularda açıklama yapma zorunluluğu hissetti. Bu konu hakkındaki bilgisi henüz yeni olduğundan ve kimyager ünvanı için gerçek kanıtları olmadığından özür dileme gereksinimi hissetti.

Tüm kitap 1806 ve 1853 yıllarına ait 16 baskıda yayınlandı. Bayan Marcet, kitabın son baskısını çıkardığında 84 yaşındaydı. 1833 yılına gelindiğinde olaylar muhteşem bir şekilde en başına dönüşmüştü. Michael Faraday’ın çalışması, o yılki Kimya Sohbetleri’nde yer aldı. Kitaptan esinlenen çocuğun eseri artık kitapta yer alıyordu. Ve şimdi Michael Faraday Jane Marcet’le tanışmıştı.

Bayan Marcet’i şahsen tanıdığımda, geçmişe ve geleceğe bağlanmak için düşüncelerimi ne sık geri plana ittim. Ona teşekkür için not gönderirken ne çok ilk öğretmenimi düşündüm.

MICHAEL FARADAY

Şu anda kimse Bayan Marcet’in bilimsel çalışmalarının önemini doğru bir şekilde kavrayamaz.

MARY SOMERVILLE, 1790 – 1872

Bilimsel alanda en çok satan eserleri:

Marcet’in kitapları çok etkiliydi. En meşhur okuyucusu, fizikçi ve kimyacı bilim insanı Micheal Faraday’dı. Faraday, kitap ciltleme işinde çıraklık yaparken kitapları okumuştur. (O günlerde kitapların çoğu ciltsiz olarak satılırdı ve ciltleme, kitabı satın alanın isteğine göre yapılırdı.) Faraday, Marcet’in çalışmalarından ilham alarak onun yerine bilim dalında araştırma yaptı. Ancak binlerce kişi okumuş olmalı çünkü kitapları en çok satanlardandı. Kimya Konuşmaları yalnızca 16 İngiliz baskısı ve en az 16 Amerikan türü içermektedir. Ayrıca Fransızca ve Almanca’ya tercüme edildi. Çalışmaları Amerika Birleşik Devletleri çapındaki kız okullarında standart metin haline geldi ve bireysel kopyaları hala sahiplerinin adlarını taşıyor.

Marcet’in kitapları felsefenin ne olması gerektiğini açıklar ve yazarın tecrübesini gösterir. Kitap da kızların erkek kardeşleri gibi güncel, doğal ve beşeri bilimlere ayak uydurması gerektiğini söyler

Bir yazar olarak kariyeri:

Marcet, kimyager Humphry Davy tarafından verilen genel konferanslara katıldıktan sonra, bilim hakkında en çok satan kitaplar haline gelen kitaplarını yazmaya başladı. Onların hoşuna gittiğini ancak biri kavramları ona açıklayasıya kadar onları kafa karıştırıcı bulduğunu söyledi. Soru-cevap formatında yazılan sohbetler, bilimde özellikle kadınlara öğretim için uygun kabul edildi. (Bilimlerini bir üniversitede öğrenen erkekler için ders şeklinde okutuldu.) Marcet’in 1806’da yayınlanan Kimya Konuşmaları, 1816’da Siyasal Ekonomi Konulu Sohbetler’in ilham kaynağı oldu. 1819’da Siyasi Ekonomi Konuşmaları ve 1829’da Sebze Fizyolojisi Konulu Sohbetleri ile kitap yayınlamaya devam etti. Tüm kitaplarda tartışmalar öğretmen olan Bayan B. ile iki öğrencisi Emily ve Caroline arasında geçmektedir. Yaklaşık 13 yaşında ve uslu olan ablası Emily, öğretmenine göre doğal dünyanın hangi yasalar tarafından yönetildiği konusunda genel bir bilgi edinmek için hazır. Birkaç yıl daha küçük olan Caroline, memnun etmekten daha az endişeli ve sıklıkla zor sorular soruyor. Ancak kız kardeşinin ifadesiyle, o merak uyandırıcı küçük bir yaratıktır ve Bayan B ya da Emily’nin cevaplarıyla yaptığı sorular genellikle dersi ilerletme değerine sahiptir.

Kitaptan Kesit:

Caroline: Tüm metaller oksijenle eşit derecede reaktif midir?

Mrs B: Hayır. Onların reaktiviteleri büyük ölçüde değişir. Bazı metaller oksijen ile ancak çok yüksek bir sıcaklıkta yada asit yardımıyla reaksiyona girer. Diğerleri kendiliğinden büyük bir hızla tepkime verirken, sıcaklık düşerek eşitlenir. Örneğin manganez, saf metal olarak pek az bulunur çünkü havaya maruz kaldığında hemen oksijeni emer. Birkaç saat sonra manganez oksit oluşturup toz haline gelir.

Emily: Manganez oksitten oksijen gazı çıkaramıyor muydunuz?

Mrs B: Evet, çünkü manganez düşük sıcaklıklarda oksijen ile kolayca birleşir fakat güçlü bir şekilde ısıtıldığında yayılır.

Emily: Diğer metaller oda sıcaklığında oksijen ile birleşiyor mu?

Mrs B: Evet, hepsi az ya da çok birleşir ancak altın, gümüş ve platin hariç. Bakır, kurşun ve demir havadaki oksijenle yavaş reaksiyon gösterirler ve kendilerini bir çeşit pasla örterler. Havanın onunla temas etmesini önler.