Paul Jozef Crutzen

Hayatı

Paul Jozef Crutzen, Hollandalı atmosfer kimyageridir. Ozon tabakasının delinmesi ve küresel ısınma üzerine çalışmaları ile ünlüdür. 3 Aralık 1933’te Anna Gurk ve Jozef Crutzen’ in oğlu olarak, mühendis olmak için çalıştığı ve daha sonra şehrin Köprü İnşaat Bürosu’nda çalıştığı Amsterdam’da dünyaya geldi. Bir kız kardeşi var. Crutzen, Nazi işgali altındaki Hollanda’da uluslararası fikir ve tutumlarla dolu kozmopolit bir ortamda ve fakir bir ailede büyüdü. Hollandalı babası garson olarak, Alman-Polonya karışık kökenli annesi ise bir hastanenin mutfağında çalıştı. Küçüklüğünde, annesi ve babası dünya ile ilgili kozmopolit görüşlerini kendisi ile paylaştılar ve ona yabancı dil, özellikle de Almanca ve Fransızca öğretirken önemli ölçüde yardımcı oldular.

Crutzen’ in çocukluğu, 2. Dünya Savaşı başlamadan sadece birkaç yıl önce başladı. Eylül 1940’da, Almanya’nın Hollanda’yı işgal ettiği yıl, Crutzen ilkokula başladı. Birçok gecikme ve savaşın neden olduğu okul değişimlerinden sonra, Crutzen ilkokuldan mezun oldu ve 1946’da “Hogore Burgerschool (Yüksek Vatandaşlık Okulu)”a taşında ve bu sürede Fransızca, Almanca ve İngilizceyi akıcı bir şekilde konuşur duruma geldi. O yıllarda, kimya sevdiği konulardan biri değildi. Matematik ve fiziği seviyordu ve üç yabancı dilde çok başarılıydı. Okul yılları boyunca futbol, bisiklet binme ve uzun mesafe paten kayma ile çok fazla zaman geçirdi ve ayrıca satranç oynadı. Uzak diyarlara seyahat, astronomi, köprü ve tüneller hakkında geniş çaplı okumalar yaptı. Dillerin yanı sıra, 1951’de mezun olduğu okulda asıl olarak doğal bilimlere odaklandı. Maalesef yüksek ateşten dolayı Crutzen’ in final sınavı notları iyi değildi. Bu nedenle üniversite bursu için yeterli değildi. Bu nedenle, İnşaat Mühendisliği okumak için Orta Teknik Okuluna (Midde Technical University – MTS) girmeye karar verdi. MTS’nin avantajı, dersleri bitirmek üç yıl sürmesine rağmen, ikinci yılda çalışabilir ve maaş alabilirdi. Bununla birlikte çalışmalarını tamamlayarak 1954 yılında mezun oldu.

Kariyeri

1954 yılında İnşaat Mühendisliği bölümünden mezun olduktan sonra Crutzen Amsterdam Şehri Köprü İnşaat Bürosu’na girdi. Görevi, 1956’da 21 aylık zorunlu askerlik hizmetine çağırıldığı için kesintiye uğradı. Crutzen, askerlik hizmetinden serbest bırakıldıktan sonra, 1958 yılının başında tekrar Köprü İnşaat Bürosu’na katıldı ancak akademik alanda çalışma isteği vardı. Bu nedenle Stockholm Högskola Meteoroloji Departmanı için bilgisayar programcısı arayan bir ilan gördüğünde işe başvurdu ve kabul edildi. 1 Temmuz 1959 yılında Crutzen yeni görevine başladı. Bilgisayar programlana alanında hiçbir tecrübesi olmamasına rağmen, erken programlamanın karmaşık matematiğine çabucak alıştı ve meteorolojik iş için uygun bilgisayar programları oluşturdu.

1963’te üniversitede, matematik, matematiksel istatistik ve meteoroloji üzerine derslere katılarak lisans derecesine karşılık gelen “filosofie kandidat” derecesi aldı. Ne yazık ki, kimya ve fizik konuları laboratuvar çalışmaları gerektirdiği ve Crutzen bunları karşılayamadığı için fizik ve kimya derslerini alamadı. Böylece Crutzen bir teorisyen oldu. Bu arada, ilk barotropik hava tahmin modellerinden bazılarını geliştirmeye ve çalıştırmaya yardım etmek için çeşitli meteorolojik projelerde çalışmaya devam etti. 1965’te atmosferin farklı katmanlarındaki oksijen allotrop dağılımının sayısal modelini geliştiren bir Amerikalı bilim adamına yardım etmesi istendi. Bu konunun üzerinde çalışırken, atmosferik ozonun fotokimyasına büyük bir ilgi gösterdi ve doktora tezi ile karşılaştırılabilecek olan “filosoie lisans tezini” bu konuda yazmaya karar verdi. Makalesinin adı; “Stratosferdeki Ozon İçin Kuru ve Islak Fotokimyasal Teorilerde Görülen Parametrelerin Belirlenmesi”dir. Akabinde 1968’de doktorasını aldı. Daha sonra 1969’da Oxford Üniversitesi Clarendon Laboratuvarı’nda Avrupa Uzay Araştırmaları Örgütü’ne doktora sonrası çalışanı olarak katıldı.

1970 yılında Crutzen, Avrupa Uzay Araştırmaları Örgütü’nde çalışırken, stratosferdeki ozon tabakasının dünya yüzeyinden salınan azot oksit tarafından nasıl tüketildiğini keşfetti. Bu çalışma daha sonralarda Crutzen’e Kimya alanında Nobel Ödülü kazandırdı.

1971’de, doktora sonrası dönemini tamamladıktan sonra, Stockholm Üniversitesi’ne Araştırma Görevlisi olarak döndü. 1974’de Stockholm’den ayrılana kadar, Araştırma Profesörü oldu. 1974 yılında Crutzen, İleri Atmosfer Projesinde Araştırma Profesörü olarak Ulusal Atmosfer Araştırma Merkezi’ne katıldı. 1977’de aynı enstitüde Kıdemli Bilim İnsanı ve Hava Kalitesi Müdürü olarak çalışmaya başladı. Temmuz 1980’e kadar bu görevi yaptı. Aynı zamanda Aeronomi Laboratuvarı, Çevre Araştırma Laboratuvarı, Ulusal Okyanus ve Atmosfer İdaresi’nde danışman olarak görev yaptı. 1977’den 1981’e kadar, Colorado Devlet Üniversitesi Atmosferik Bilimler Bölümünde profesör olarak görev yaptı.

1982’de, “Nükleer Kış” teorisini geliştirdi. John Birks ile birlikte, nükleer savaş durumunda nükleer merkezlerde, yağ depolama tesislerinde ve ormanlarda meydana gelen yangınlardan kaynaklanan isli dumanın orta ve daha üstteki atmosfere ulaşabileceğini kuramlaştırdı. Bu isli duman ile güneş ışığının emiliminin karanlığa ve aynı zamanda dünyanın yüzeyinde güçlü soğutmaya neden olabileceği sonucuna vardılar.

1983 yılında Mac Planck Kimya Enstitüsü Yetkili Müdürü oldu ve 1985 yılına kadar bu görevde kaldı. 2004 yılında küresel ısınma üzerine çalışmaya devam ettiği Avustralya’nın Laxenburg kentinde Uluslararası Uygulamalı Sistem Analizi Enstitüsünde bilim adamı oldu. 2006’da insanlığın jeolojik ve ekolojik koşullardaki rolünü vurgulamak için mevcut jeolojik çağın Antroposen olarak adlandırılabileceğini belirtti. Ocak 2008’de Crutzen son önemli makalesini yayınladı. Bu makalede, azot oksitlerin biyoyakıt üretiminde salıverildikçe onların yerine koymaya niyetlendikleri fosil yakıtlardan daha çok küresel ısınmaya katkıda bulunduklarını doğrulamıştır.

Bugün Crutzen, jeoteknoloji alanında dünyanın en fazla bahsedilen bilim adamıdır. Çok sayıda ödül ve fahri doktora derecesi almıştır ve hayatında onun adını alan bir astreoite sahip olma şerefine sahip çok az kişiden biridir.

Crutzen başlıca çalışma alanlarını; “Stratosferik ve Troposferik Kimya ve Biyojeokimyasal Döngüler ve İklimdeki Rolü” olarak belirtmektedir. Şu anda Atmosferik Kimya Bölümü’nde Max Planck Enstitüsü’nde çalışmaktadır.

Başlıca Çalışmaları

• Crutzen, insan faaliyetinin ozon tabakasını etkileyebildiğini ve dünyadaki yaşamı tehlikeye atabileceğini ispat eden ilk bilim insanıdır. 1970’de, toprak bakterileri tarafından üretilen ve yeryüzünden yayılan azot oksitin yok olmanın başlıca nedeni olduğunu tespit etti.
• Crutzen, azot oksit kararlı bir gaz olduğundan stratosfere ulaşabileceğini kanıtladı. Orada azot oksit, ozon tabakasında bulunan ultraviyole radyasyon ile tepkimeye girer ve nitrik asit ve oksijen üretir. Bu da ozon tabakasının incelmesinin incelmesi ve yok olmasına neden olur. Ayrıca Crutzen, azot bakımından zengin gübrelerin ve fosil yakıtların artan kullanımının olağanüstü bir şeye yol açabileceğini belirtti.
• 300’ün üzerinde referanslı ve 100’den fazla referanssız araştırma yayını vardır. Başka bilim insanları ile birlikte 4 kitap yazdı ve başka 4 kitabında düzenlemesini yaptı.

  Kitapları;

1. Önemli Bilim İnsanları: 1900’den Günümüze, Gale Grubu, 2001
2. Kimyanın Dünyası, 2 Cilt, Gale Grubu, 1999
3. Dünya Bilimi Dünyası, Gale, 2003
4. Bilimsel Keşiflerin Dünyası, 2. Baskı, Gale Grubu, 1999

   Süreli Yayınları;

1. Envireonment, Nisan 2004 – Ocak 2005
2. Independent, (İngiltere, Londra), 31 Temmuz 2006
3. Times (İngiltere, Londra), 12 Ekim 1995
4. Timef of India, 1 Ağustos 2006

Ödülleri ve Başarıları

• 1985 yılında “Kamu Yararına Fizik” için Leo Szilard ödülü aldı
• 1995 yılında Paul J. Crutzen “Ozonun Oluşumu ve Parçalanması ile İlgili Olarak, Atmosferik Kimyada Çalışmalar” ile Kimyada Nobel Ödülü aldı. Ödülü, aynı konuda bağımsız olarak çalışan Mario J. Molina ve F. Sherwood ile paylaştı.
• 1995 yılında, Birleşmiş Milletler Ozon Tabakasının Korunması Üstün Katkısı Ozon Ödülünü aldı.
• Diğer önemli ödülleri; Tyler Çevre Başarı Ödülü (1989), Volvo Çevre Ödülü (1991), Çevre Vakfı Alman Çevre Ödülü (1994)
• 2006 yılında Kraliyet Derneği Yabancı Üyesi oldu. Ayrıca, Birleşik Devletler Bilimler Akademisi’nin Yabancı Ortağıdır ve Kraliyet İsveç İlimler Akademisi üyesidir.
• 1986 yılında Kanada York Üniversitesi’nden, 1992 yılında Belçika Louvain-La-Neuve Catholique Üniversitesi’nden, 1994 yılında İngiltere Doğu Anglia Üniversites’iden, 1997 yılında Belçika Lia Üniversitesi’nden, Costa Rica San Josac Üniversitesin’nden, İsrail Tel Aviv Üniversitesi’nden, Amerika Oregon Devlet Üniversitesi’nden, Şili Üniversitesi’nden, Fransa Burgonya Üniversitesi’nden, 1998 yılında Yunanistan Atina Üniversitesi’nden, 2001 yılında Yunanistan Trakya Üniversitesi’nden, 2002 yılında Solvenya Nova Gorica Politeknik ve İngiltere Hull Üniversitesi’nden “Fahri Doktora” unvanını aldı.
• 2005 yılında Çin Tongji Üniversitesi’nden ve Venedik Üniversitesi’nden Onursal Profesör unvanı aldı.
• Georgia Teknolji Enstitüsü’nde uzun süre ek profesörlük yaptı.

Kişisel Hayatı

Crutzen 1956 yılında İsviçre’de bir tatil gezisinde iken, Helsinki Üniversitesi’nde Finlandiya Tarihi ve Edebiyatı öğrencisi olan Terttu Soinine ile tanıştı. Birkaç yıl sonra onu kendisi ile evlenmeye ikna etti. Şubat 1958’de evlendi. Aynı yılın Aralık ayında ilk kızı Ilıona doğdu. 1964 yılı Mart ayında ise ikinci kızı Sylvia doğdu. Iılona bir hemşire ve Sylvia Almanya’da pazarlama asistanı.